Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

33.3 Асбест тийкарындағы буйымлар 
Асбест тийкарындағы буйымларға асбест қағаз, каноп, мато, плита ҳәм басқалар 
киреди. Буйымлар байланыстырыўшылар (крахмал, казеин елими ҳәм бошқ.) тийкарында 
ямаса байланыстырыўшысыз технологиялық усылларда алыныўы мүмкин. 

---

214 
Асбест қағаз 
лист ямаса орама материал болып, тӛмендеги ӛлшемлерде ислеп 
шығарылады: листлер 1000х950мм, қалыӊлығы 0,5; 1,0 ҳәм 1,5 мм; орама қағазлар 
полотносының ени 670, 950 ҳәм 1150 мм, қалыӊлығы 0,3; 0,4; 0,5; 0,65 ҳәм 1,0 мм. Асбест 
қағаздың орташа тығызлығы 650-1500 кг

м
3
, ыссылық ӛткизиўшеӊлиги 0,1 Вт

(м
.0
С), 
қолланылатуғын ең жоқары жумысшы температурасы 500
0
С. 
Асбест каноп
диаметри 0,75-55 мм ли бир неше есилген жиплерден таярланады. 
Асбест каноплар киши диаметрли трубопроводларды (89 мм ге шекем) жумысшы 
температура 500
0
С қа шекем болғанда ҳәм технологиялық үскенелердиң ыссылық 
изоляциясы ушын ислетиледи. 
Асбест мато
асбест жиплеринен тоқыў станоклары жәрдеминде алынады ҳәм 
узынлығы 25 м ге шекем, ени 1 м, қалыӊлығы 1,4-3,5 мм бир ен мато кӛринисинде орама 
материал сыпатында ислеп шығарылады. 
Асбест матоның орташа тығызлығы 600 кг

м
3
, ыссылық ӛткизиўшеӊлиги шама менен 
0,1 Вт

(м
.0
С). Асбест мато киши диаметрли трубалардың ыссылық изоляциясы ушын 
ислетиледи. Бунда асбест матоның бети парисуна менен қапланады ямаса бояў менен 
боялады. 
Асбест матраслар
асбест матодан тигилип, ишине ыссылық изоляциясы материаллары 
(минерал ямаса шийша пахталар, талшықлы асбест ҳәм басқ.) толтырылған тӛсек 
кӛринисинде таярланады. Матраслар узынлығы 8-10 м, қалыӊлығы 30-50 мм, ени талапқа 
қарай болады. Асбест матрасының орташа тығызлығы 300-400 кг

м
3
, ыссылық 
ӛткизиўшеӊлиги 0,09-0,11 Вт

(м
.0
С). Матраслар арматуралар, үскенелер, механизмлер ҳәм 
т.б. фланецли бирикпелердиң алынатуғын изоляциясы сыпатында ислетиледи. 
Совелит 
масса бойынша 85% доломит (СаСО
3
.
МgСО
3
) ҳәм 15% асбест араласпасы 
(тийкарында) алынады. Доломитга қурамалы қайта ислеў бериледи: куйдирилади, 
күйдирилген доломит сўндирилади, СО
2
гази жәрдеминде корбонизациялаштирилади ҳәм 
нәтийжеде тўрт молекула суўлы магний карбонат ҳәм магний гидроксиди комплекси 
МgСО
3
.
Мg(OH)
2
.
4H
2
O пайда болады. бул комплекс калций карбонат (СаСО
3
) билан 
биргеликте чўктирилиб совелит ушын байланыстырыўшы ҳосил қилинади. Таярланған 
буйым магнезиал ташкил етиўшини декарбонлаштириш ушын қуритилади ҳәм тобланади. 
Ушбу процесс нәтийжесинде буйымныӊ тығызлығы ҳәм ыссылық ӛткизиўшеӊлиги 
кемейеди, температурага шыдамлылығы ортади. 
Совелит тийкарында узынлығы 500 мм, ени 170, 250, 500 мм, қалыӊлығы 40-75 мм ли 
плиталар, сегментлар ҳәм узынлығы 500 мм, ишки диаметри 57-426мм, қалыӊлығы 40-80мм 
ли ярым цилиндр таярланады. Совелит порошогы суўда қорилиб изоляцияланадиган юзага 
суритилиши мүмкин. Совелит буйымлардыӊ турғун ҳалатдағы орташа тығызлығы 400 кг

м
3
гача, ыссы ӛткизиўшеӊлиги 0,083 Вт

(м
.0
С) гача болады. 
Совелит буйымлар санаат ҳәм технологиялық әсбап-ускуналар, трубопроводлар 
юзасини ишчи температура 500
0
С гача болғанда термоизоляциялаш ушын ислетиледи.