Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Санаат имаратлары каркаслары
ушын темирбетон колонналар, кран асты 
балкалары, тӛбе балкалары, фермалары ҳәм аркалары ислетиледи. 
Санаат имаратлары колонналары тегис ҳәм панжарали, бир ҳәм еки консоллы түрлерде 
М200-М500 маркалы аўыр ҳәм жеӊиллестирилген бетонлар тийкарында ислеп шығарылады. 
Колоннаныӊ бийиклиги санаат имараты бийиклигине сәйкес түрде, кесе кесиминиӊ 
ӛлшемлери 300х300 мм ден 400х600 мм ге шекем ҳәм оннан артық ӛлшемлерде квадрат, 
туўры мүйешли ҳәм тавр формасында таярланады (16.3-сүўрет). 
Кран асты балкалары ҳәм конструкцион балкалар таянышы ушын шетки қатар 
колонналары бир консоллы, орта қатардағы колонналар еки консоллы етип ислеп 
шығарылады. Колонналар алдыннан керилген арматура ҳәм арматура каркаслары менен 
арматураланған болады. 

---

112 
16.3-сҥўрет. Тегис кесимли ҳәм еки тармақлы темирбетон колонналар 
а-имараттыӊ сыртқы қатары (бир консоллы); б-имараттыӊ ишки қатары (еки консоллы). 
Кран асты темирбетон балкалары М400-М500 маркалы бетоннан, арматурасы алдыннан 
керилген ҳалда ислеп шығарылады. Балка тавр кесимли болып, узынлығы колонналар 
арасындағы аралықларға байланыслы болады ҳәм әдетде 12 м етип таярланады. 
16.4-сҥўрет. Темирбетон балкалар 
а-бир қыялықлы; б-еки қыялықлы; в-сегментли. 
Кран асты балкалары үстине арнаўлы полат рельслер орнатылып кӛпир краны 
жүриўине мӛлшерленеди. Тӛбе ушын балкалар бир ҳәм еки қыялықлы, кесе кесими туўры 
мүйешли, тавр ҳәм қоставр формасында таярланады. Балкалар ислеп шығарыўда М400-М500 
маркалы аўыр ҳәм геўек толтырғышлы жеӊил бетонлар ислетиледи. Олар стерженли ямаса 
ӛрилген алдыннан керилген арматуралар менен арматураланады. Балкалар узынлығы 6, 9, 12 
ҳәм 18 м (16.4-сүўрет). 
16.5-сҥўрет. Бастырмалардыӊ сегментли (а) ҳәм қыя кергисиз (б) темирбетон фермалары 

---

113 
Темирбетон фермалар таянышлар арасындағы аралық 12, 18 ҳәм 24 м болғанда 
тамларды кӛтерип турыўға мӛлшерленген. М400-М600 маркалы аўыр ҳәм геўек толтырғыш 
тийкарындағы жеӊил бетоннан арматураси алдыннан керилген ҳалда ислеп шығарылады. 
Фермалардыӊ кесимлери трапеция, үшмүйеш ямаса иймек сызықлы сегмент формасында 
болыўы мүмкин (16.5-сүўрет). 
Санаат имаратларында ферма конструкцияларын ислетиў имараттыӊ жеке массасын 
кемейттиреди, бетон ҳәм металл арматураларын тежейди, сейсмикалық беккемликти 
тәмийинлейди. 
Темирбетон аркалар таянышлар арасындағы аралық 100 м ҳәм оннан артық болған 
санаат имаратлары тӛбесин жабыўда ислетиледи. Аркалар яхлит ямаса панжара тәризли 
дийўаллы етип жасалады ҳәм әдетде еки ярым аркадан жыйналады. 
Санаат имаратлары ысытылмайтуғын ҳәм ысытылатугын түрлерге бӛлинеди. 
Ысытылмайтуғын имаратлардыӊ дийўал панеллери узынлығы 6-12 м ҳәм ени 1,2-1,5 м 
ӛлшемлерде тегис ҳәм қабырғалы плиталар кӛринисинде аўыр, жеӊил ҳәм ячейкалы 
бетонлар тийкарында таярланады. Ысытылатуғын санаат имаратлары плита ҳәм панеллери 
геўек толтырғышлы бетонлар, газ ҳәм кӛбикбетонлар, ири геўекли бетонлар, еки ҳәм үш 
қатламлы конструкциялар тийкарында таярланыўы мүмкин. Плита ҳәм панел аўыр бетоннан, 
ортасына жеӊил нәтийжели ыссылық изоляциясы материаллары қуйып, үш қатламлы ҳалда 
таярланады. Оларды ысытылатуғын санаат имаратлары қурылысында ислетиў мақсетке 
муўапық болады. 
Ыссылық изоляциясы материалы сыпатында ярым бикр минерал пахта плиталары, 
кӛбикполимер плиталар, арболит ҳәм басқалар ислетилиўи мүмкин. 
Санаат имаратларында қабатлар аралық ҳәм тӛбе ушын плиталар ҳәм панеллер 
жәмийетлик 
имаратлар 
қурылысында 
ислетилетуғын 
конструкциялар 
сыяқлы 
конструкциялар қолланылады. Орта қатар колонналарын қойыў имканияты болмаған санаат 
имарат ҳәм иншаатларда, спорт комплекслери ҳәм т.б. имарат тӛбелерин жабыўда қабық 
ҳаўада қатыўшы конструкциялардан пайдаланылады. 
Қабық конструкцияларда еки бағдар бойынша қабықлар пайда етилген болып, 
күшейттириў мақсетинде узынлығы бойлап арнаўлы қабырғашалар белгили аралықларда 
пайда етиледи. Қабық конструкцияныӊ жеке массасын кемейттириў ушын тийкарғы 
бастырма бӛлеги армоцементден (толтырғышсыз) таярланады.