Ózbekistan respublikasi awil xojaliği ministrligi b. Yo. Toxtaev, E. T. Ахmеdоv, V. T. Qaysarov DÁrilik ósimlikler introdukciyasi

Terek hám puta ósimliklerdi introduktsiyasi
Joqarıda belgilep όtkanimizdey, terek hám putalar da usı jaǵdayǵa shıdamlılıǵın bahalawda olardı 5 gradatsiyaga bolınedı.
1. Urıw kógergishligi (1, 9 - 4, 0%) hám nál kόkaruvchanligi (37, 5 -15, 1%) tómen, saqlanıw gúzetilmegen.
2. Urıw kógergishligi (3, 1 - 14, 3%) hám nál kόkaruvchanligi (52, 1 -25, 0%) tómen, saqlanıw ortasha (66, 7%).
3. Urıw kógergishligi (23, 2 - 50, 7%) hám nál kόkaruvchanligi (88, 9 - 100%) joqarı, saqlanıw júdá tómen (4, 0 - 9, 5%) yamasa gúzetilmegen.
4. Urıw kógergishligi (38, 3 - 44, 4%) hám nál kόkaruvchanligi (79, 2%) ortasha, saqlanıw (60, 0 - 68, 7%) ortasha.
5. Urıw kógergishligi (60, 7 - 87, 9%) hám nál kόkaruvchanligi (88, 9 - 100%) joqarı, saqlanıw (100% ge shekem ) joqarı.
5 gradatsiya tiykarında introdutsentlarni introduktsiya sharayatında bólek-bólek túsindirme berndi.
Joqarıdaǵı maǵlıwmatlarda aytıp ótkenimizdek, Buxara oazisiniń shor topraqlarında 17 túrinde nál kόkaruvchanligi hám vegetatsiya dawamında 28 tur ósimliktiń saqlanuvchanligi gúzetildi.

Vegetativ usılda egilgen 34 tur ósimliklerde 100% ge shekem kόgeriwshen’lik belgilengen ósimliklerde saqlanıw kórsetkishi Aronia melanocarpa (Michx) Elliot., Rosa canina L., Hippophae rhamnoides L., Rhamnus catartica L., Crataegus sanguinea Pall. de 100% gachani quradı (3.6 -keste).

Usı ıqlım hám ortasha topıraq sharayatlarında vegetativ usılda egilgen ósimliklerden- Rosa canina L., Grataegussanguinea Rall. Aronia melanocarpa Michx) Elliot, Rhamnus catartica L., Hippophae rhamnoides L. lardin’ kόgeriwshen’lik hám saqlaniwshan’liq qásiyetleri joqarı boldı.

Introduktsiya sharayatında alıp barılǵan izertlewler maydanınan kúshli kebirlengen yerlada dárivor ósimliklerdi urıw kógergishligi hám saqlanuvchanligi 4 kestede keltirilgen.








Joqarıdaǵa 1-4 2- kestelerdi analiz etip, tómendegishe juwmaqqa keliwimiz múmkin:
Ortasha kebirlengen topraqlarda introduktsiya etilgen 92 tur ósimliktiń 75 túri tek urıwdan egilgen bolıp, olardıń 29 túrinde kógergishlik hám 14 túrinde saqlanıw gúzetildi. Náldan egilgen 14 introdutsentin’ 100% te kόkariwshen’lik gu’zetip, vegetatsiya dawamında olardıń 10 túri saqlandi. Túbirpoyadan egilgen 3 tur ósimliklerdiń barlıǵında da, kόgeriwshen’lik hám saqlaniwshan’liq kórsetkishleri joqarı bolǵan. 2 tur- Glycyrrhiza glabra hám Rubia tinctorum bir waqıtta tuqim hám
tamirpaqaldan egildi. Glycyrrhiza glabra tuqim hám tamirpaqaldan egilgende de, kógergishlik, kόgeriwshen’lik hám saqlanıw kórsetkishi joqarı boldı. Rubia tinctorum bolsa, tuqimnan egilgende kógergishligi gúzetilmegen bolsada, tamirpaqaldan egilgende kόkaruvchanlik hám saqlanıw kórsetkishleriniń oǵada joqarı ekenligi belgilengen.
Sonıń menen birge, Aerva lanata hám valeriana officinalis penenbir waqtıniń ózinde tuqim hám náldan egilip, kógergishlik eki túrde de gúzetilmegen yamasa olar náldan egilgende kόkaruvchanlik joqarı hám saqlanıwdıń tómen ekenligi gúzetiledi. Kúshli kebirlengen topraqlarda bolsa, 68 tur ósimlik introduktsiya etilip, olardıń 36 túri tek urıwdan egildi. Urıwdan egilgen túrlerdiń 23 túrinde kógergishlik hám 18 túrinde saqlanıw gúzetilgen bolsa, náldan egilgen 18 tur introdutsentlarning barlıǵında

kógergishlik hám 12 túrinde kόgeruvshenlik bolǵan. 3 tur túbirpoyadan hám 2 tur tuganakildizdan egilgen introdutsent-larning kόkaruvchanlik hám saqlanıw kórsetkishleri oǵada joqarı bolǵanlıǵı jazıp qoyıldı. Bir tur piyazbosh- Allium cepa dıń kόkaruvchanligi 100% ge shekem -ni tashkil etip, saqlanıwı gúzetilmegen. Bir waqtıniń ózinde urıw hám náldan egilgen introdutsentlar 8 turni tashkil etip, olar arasından -Melissa officinalis,Hyssopus officinalis, Origanum vulgare tuqimlarınıń kógergishligi bolmaǵan. Olar náldan egilgende bolsa, kόkaruvchanligi joqarı bolıp, tek ǵana Origanum vulgare saqlanmaganligi gúzetilgen. valeriana officinalis bolsa, tuqimnan egilgende kógergishlik kórsetkishi júdá kem bolıp, saqlanmagan yamasa náldan egilgende kόkaruvchanlik hám saqlanuvchanligi joqarı boldı. Sonıń menen birge, Polemonium coeruleum, Ruta graveolens yamasa Leonurus cardiaca, Potentilla erecta sıyaqlı túrlerde birdey jaǵdaydı kuzatdik. Yaǵnıy, dáslepki eki túrde, kógergishlik hám kόkaruvchanlik gu’zetilip, saqlanıw gúzetilmegen. Keyingi eki túrde bolsa, bul úsh kórsetkishtiń oǵada joqarılıǵı jazıp qoyıldı.

Sonday etip, introduktsiya processinde ortasha kebirlengen topraqlarda 28 hám kúshli kebirlengen topraqlarda 38 yamasa ulıwma alǵanda kebirlengen topraqlarda 47 tur introdutsentningsaqlanganligi anıqlandi. Shor topraqlarda 64 tur introdutsentning urıw kógergishligi hám nál kόkaruvchanligi gúzetilbedi.