|
Qadaǵalaw sorawları.
1. Introduktsiya usılları
2. Introduktsiya ob'ektleri
3. Reintroduktsiya tiykarları
4. Introduktsiya baǵdarında islegen ilimpazlar
5. Introduktsiya basqıshları
6. Gruppa kompleks usılı
7. Ekologiyalıq -introduktsiya usili
6 –Bap
INTORDUTSENT ÓSIMLIKLERDIŃ BIOEKOLOGIK QÁSIYERLERI
Introduktsiya tarawinda islengen ilimiy izertlewlerdiń nátiyjesi bolsa áne sol respublika (mısalı, Ózbekstannıń barlıq wálayatları boyınsha bólek) xalq tabobati kásibi hám dári-dármaq islep-shıǵarıw sanaatınıń talabın málim muǵdarda qandırıw ushın xızmet etken.
Ulıwma alǵanda, ósimlikler introduktsiyasi hám olardı introduktsiya sharayatında ósiw hám rawajlanıw hám de bul jaǵdayǵa iykemlesiwi talay qıyın keshetuǵın quramalı process penen esaplanadı. Bul process penen introdutsent dárilik ósimlikler ushın da tán bolıp tabıladı. Usı bólimde biz introdutsent dárilik ósimliklerdiń bioekologik qásiyetleri boyınsha hár tárepleme toqtalıp ótemiz.
Introbuktsion izertelewler aparıw hám analiz qılıwda introduktsiya usıllarınan kelip shıqqan halda, daslep olar taksonomik birlikler boyınsha analiz etiledi. Sonday eken, introduktsion úyreniw túrli maqsetlerde (Ekologiyalıq ta'rixiy, Ekologiyalıq genetikalıq usıl, Ekologiyalıq introduktsiya usılı, Gruppa kompleks) bolıwı múmkin bolıp, túrlishe usıllarda analiz etiledi. Atap aytqanda, gruppa kompleks usılı boyınsha úyreniwde barlıq ızlenıw bir gruppa sheńberindegi túrler ishinde alıp barılsa, Ekointrodutsion analiz etıwde bolsa tańlap alınǵan túrli obektler sheńberinde analiz etiledi. Mısalı dárilik ósimliklerdi ekologo introduktsion usıl boyınsha analiz etıwde joqarıda aytıp ótkenimizdey, tańlap alınǵan túrli obektler tuqımlaslar boyınsha analiz etiledi.
Buǵan mısal retinde I. V. Belolipov (1976 ), Yu. M. Ólikxaev (1995) hám B.Yo. Toxtaev(2007) jumıslarındaǵı maǵlıwmatlardı keltiriw múmkin.
Atap aytqanda, B.Yo. Toxtaev(2007) ilimiy izertlewlerinde ónimli hám kebir jerlerde introduktsiya etilgen dárilik ósimlikler 37 tuqımlas hám 90 tuwisqa tiyisli bolıp, 111 túrden ibarat esaplanadi. Olardan 29 tuqımlas, 72tuwisqa hám 92 túri ortasha kebirlengen topıraqlarda introduktsiya etilgen bolsa, 31 tuqımlas, 64 tuwisqa hám 68 tur kúshli kebirlengen topraqlarda introduktsiya etildi. B. Yo. Toxtaev ilimiy izertlewlerinde daslep dárilik ósimliklerdiń tuqımlaslarına tıykarlanıp, kebirge shıdamlılıǵına itibar berdi (keste 1). Málim bolıwınsha, introduktsiya etilgen dárilik ósimliklerdiń kóp túrleri
Lamiaceae, Asteraceae, Apiaceae, Fabaceae, Rosaceae, Solanaceae hám basqa tuqımlaslar wákillerine tiyisli bolıp tabıladı (1- keste).
Baqlawlarındaanıqlanıwınsha, tájiriybelerdekóptúrlerdiquraǵan. Asteraceaetuqımlaswákilleriortashahámkúshlikebirlengenjerlerdetiyislitárzde -23, 1 hám 33, 3%; Lamiaceae-17, 6 hám 27, 3%; Apiaceae-25, 0 hám 25, 0%; Rosaceae-50, 0 hám 100, 0% geshekem, Fabaceae-33, 3 hám 71, 4%; Solanaceae 25, 0 hám 66, 7% saqlaniwshańliqqaiyebolǵan. Sonıń menenbirge, 3-4 túrdenibaratMalvaceae, ApocynaceaehámBrassicaceaetuqımlasnatiyisli ósimlikler 50, 0 hám 100% geshekemsaqlaniwshańliqtiquralǵan. Usınıń menenbirge 1-kestedenusıdanayqınboladı, ayirimtuqımlaslar (Dioscoreaceae, Linaceae, Rubiaceae, Elaeagnaceae, Campanulaceae, Euphorbaceae, Urticaceae, Araceae) kemtúrlerdiquralǵanbolıp, olardıń introduktsiyasidawamındashorlanıwǵashıdamlılıǵı tuwrısındaanıqxarakteristikaberealmadıq (1 keste).
Bir neshe tuqımlaslarǵa tiyisli bolǵan wákiller 1-2 turdi quralǵan bolıp, kógeriwsheńlik hám saqlaniwshańliq joqarı bolǵan. Ayirim tuqımlaslarǵa tiyisli bolǵan wákillerdiń introduktsiya processinde tek ǵana kógeriwsheńligi gúzetilgen, biraq saqlaniwshańliǵi gúzetilmegen. Olar Saxifragaceae, Linaceae, Papaveraceae, Rutaceae, Lythraceae, Balsaminaceae, Caryophyllaceae tuqımlaslar wákilleri bolıp tabıladı. Hypericaceae, Tiliaceae, Scrophulariaceae, Plantaginaceae, Alliaceae, Primulaceae, Paeoniaceae tuqımlaslarına tiyisli bolǵan ósimliklerdiń tuqim kógeriwsheńligi ulıwma gúzetilmegen.
Alıp barılǵan baqlawlar nátiyjesin analiz etetuǵın bolsaq salıstırmalı pikirge kelemiz. Sonday eken, 1-kestede kórsetilgeni sıyaqlı, túrli tuqımlaslarǵa tiyisli túrlerdiń sanı túrlishe hám 2 qıylı shorlanıw dárejesinde túrlerdiń kógeriwsheńlik hám saqlanıw kórsetkishi bir-birine sáykes emes. Olardı analiz etıwde, túrler sanı kóbirek bolǵan tuqımlaslarǵa ǵana salıstırmalı juwmaq etildi. Dizimge alatiwǵa bolatin, Rosaceae, Sola-naceae, Fabaceae hám Asteraceae tuqımlaslarına tiyisli túrlerdiń kebirge shıdamlılıq dárejesi talay joqarı bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, kebirge shıdamlılıq qásiyetleri Malvaceae, Amarantaceae, Apocynaceae, Brassicaceae Rubiaceae hám Campanulaceae wákilleri ushın da tán, degen pikirge kelindi (1- keste).
Do'stlaringiz bilan baham: |
