Ózbekistan respublikasi awil xojaliği ministrligi b. Yo. Toxtaev, E. T. Ахmеdоv, V. T. Qaysarov DÁrilik ósimlikler introdukciyasi

Ekologiyaliq jag’day ha’m reintrodukciya proccesi.

Ósimliklerdi qayta tiklew ushın tap sol princip qollanıladı. Hár qanday aymaqta hár qıylı faktorlar qa’wpi astında bolǵan ósimlik túrleri ol jerge basqa orınlardan keltiriledi yamasa jasalma túrde egip kóbeytiriledi hám bioten’salmaqliliqti tikleydi.

Reintrodukciya proccesinen keying jag’day.


Reintroduktsiya jetiskenlikleri hám mashqalalari. Atap ótiw kerek sońǵı jıllarda flora hám faunani qayta tiklew boyınsha Jáhán jámiyetshiligi shólkemleri hár qıylı fondlar menen qatnaspaqta. Bul jag’day tábiyatda joǵalıp baratirg’an mısalı, leopard, mısalında ayqın kózge taslanadı.
Jáhán xamjamiyati WWF fondı tárepinen Kavkazda Oraylıq Aziya Leoparini qayta tiklew programması ámelge asırılǵan. Bul túrdegi haywanlar ele da Turkmenistanda saqlanıp kelinbekte, Kavkazda olar adamlar tárepinen pútkilley joq etilgen edi. Programmaǵa kóre,Turkmenistannan Kavkazga bir neshe leopardlar keltirildi, onda haywanlardı saqlaw hám kóbeytiw ushın qorǵalatuǵın aymaqta jeterli sharayatlar jaratıldı. Tábiyiy populyatsiyani ornatıw ushın jetkilikli muǵdardaǵı haywanlar toparı qálipleskennen keyin, olar tábiyiy jaǵdayǵa qoyıp
jiberiledi [3].
Tap sol sıyaqlı mısallardı jer júzinde joǵalıp baratırǵan dárilik hám ziravor ósimlikler mısalında da kózge taslanadı. Buǵan baylanısli
Dúnyadaǵı Botanika baǵlarınıń ilimiy-ámeliy iskerligin ayriqsha atap ótiw kerek.
Reintroduktsiya jetiskenlikleri menen bir qatarda, ayırım sheshiliwi kerek bolǵan mashqala hám kemshiliklerden jıraq emes. Mısalı, izolyatsiya yamasa tutqunlikda bag’ilg’an haywanlar jabayı tábiyatda aman qalıw qábiletin (jabayı instinkt) joǵaltqanı ushın túrlerdiqayta tiklew júdá qıyın. Ilimpazlar bunday programmalardı puqta rejelestiriwleri, olardı shıǵarıwǵa tuwrı tayarlawları hám keyinsheli tábiyiy turaqlılasqang’a shekem olardın’ jaǵdayın hám de jańa populyatsiyanin’ ekosistemasina tásirin gúzetip barıwları kerek [5. 6].
Izolyatsiya yamasa tutqunlikda saqlaǵan haywanlardı tábiyiy jasaw sharayatlarına basqıshpa-basqısh iykemlesiw procesi qayta ıqlımlastırıw dep ataladı. Kóplegen jaǵdaylarda, qayta ıqlımlastırıw jabayı haywanlardı qayta tiklewdiń zárúr hám júdá zárúrli dáslepki basqıshı bolıp tabıladı.
Tap sol sıyaqlı princip ósimliklerdi qayta tiklew ushın qollanıladı. Atap aytqanda, nálxana yamasa Botanika baǵlarında jetkilikli sharayatlarda ósirilgen Ósimlikler tábiyiy sharayatta jasap qalıw múmkinshilikleri tómenlewi hám ulıwma óse almaslig’i da múmkin yamasa qayta tiklew júdá qıyın. Ilimpazlar ta’repinen bunday izertlew programmaları puqta rejelestiriliwi kerek. Olardı tábiyiy jaǵdayǵa shıǵarıwdan aldın tuwrı metodikalıq jandasiw talap etiledi. Keyinirek tábiyiy tikleniwine shekem olardı ulıwma jaǵdayı hám de jańa populyatsiyanin’ tábiyiy ekosistemag’a tásirin gúzetip barıwları talap etiledi [55. 46].
Bir ekologiyalıq ortalıqtan jańa ekologiyalıq ortalıqǵa alıp barıp jańa tábiyiy jasaw sharayatlarına basqıshpa-basqısh iykemlesiw procesi qayta ıqlımlastırıw dep ataladı. Qayta ıqlımlastırıw reintroduktsiyanin’ tiykarǵı hám zárúr hám de júdá zárúrli dáslepki basqıshı esaplanadı.
Joqarıda keltirilgen maǵlıwmatlardan kelip shıqqan halda reintroduktsiyani shártli túrde tómendegishe tiykarlaw múmkin:
Málim biri ekologiyalıq sharayatta ósirilgen ósimliklerdi reintroduktsiya sharayatında ósip rawajlanıw qalıw múmkinshilikleri tómenlewi hám ulıwma óse almasligi da múmkin boladı. Sol sebepli jańa ortalıq sharayatları puqta úyreniliwi hám atqarılatuǵın jumıslar belgilengen tártipte rejelestiriliwi kerek.
Ósimlikler reintroduktsiya sharayatında tábiyiy tikleniwine shekem ilimpazlar ta’repinen olardı ulıwma jaǵdayı hám de jańa populyatsiyanin’ tábiyiy ekosistemag’a tásirin gúzetip barıwı talap etiledi.
Birekologiyalıqortalıqtanjańaekologiyalıqortalıqǵaalıpbarıpjańatábiyiyjasawsharayatlarınabasqıshpa-basqıshiykemlesiwprocesiqayta ıqlımlastırıwdepataladı. Qayta ıqlımlastırıw reintroduktsiyanin’ tiykarǵı hám zárúr hám de júdá zárúrli dáslepki basqıshı esaplanadı.