Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

3. BAB TAD+I+OT MATERIALLARI VA METODLARI
Jawın qurtılarınıń agrotsenozlarda tarqalıwı, túr quramı hám olardıń eginler payda keltiriwiniń tásirin uyrenıw jumısları eki jónelisinde alıp barıldı. Birinshi jónelis (1996 -2002 jıllar ) marshrut metodında ótkezilib, ol jaǵdayda Tashkent vaxasınıń túrli topıraq hám ıqlım regionlarında jawın qurtılarınıń tarqalıwı úyrenildi.
Izertlewdiń ekinshi jónelisi statsionar izertlewler bolıp, olar UzR FA Genetikalıqa hám ósimlikler eksperimental biologiyasi institutınıń Jańa-jol da jaylasqan sınaq tájiriybe bazasında hámde zoologiya institutı baǵında alıp barıldı. Jawın qurtlardıń eginler payda keltiriw tásiri, jawın qurtılardıń har qıylı ortalıqtaǵı ómirsheńligi hám regeneratsiyasi ústinde izertlewler usı instituttıń «Ulıwma entomologiya hám arxiologiya» laboratoriyasında atqarıldı.
Tashkent vaxasida jawın qurtılarınıń tarqalıwın úyrenıw boyınsha atız baqlawları 1996 -2002 jıllarda ótkizildi. Bul dáwirde Oqqurǵan rayonındaǵı, Nawaiy xojaliǵiniń ǵoza, ǵálle, jońıshqa egilgen maydanları, hám miyweli baǵlarınan 415 úlgi, Orta Shırshıq rayonındaǵı Bektemir, qarasıw xojalıqlarınıń ǵoza, ǵálle, tutlar, palız eginleri baǵ agrotsenozlaridan 570 dane úlgi, Shinoz rayonındaǵı alyuvial-otlaq hám ash tusli boz topıraqlı Balıqshı xojalıǵınıń ǵalle, jońıshqa, palız eginleri baǵ hám júzimgershiliklerınen 320 ta úlgi, Jańa jol rayonındaǵı ash boz topıraqlı Jańa -ómir xojaliǵiniń ǵoza, jońıshqa palız eginleri, baǵ hám juzimgershiliknan 600 dane úlgi, Tashkent rayonındaǵı boz topıraqlı Oxunboboev xojalıǵınıń juzimgershilik, jońıshqa, baǵ, palız eginleri hám palız agrotsenozlaridan 600 dane úlgi, qibray rayonındaǵı tipik boz topıraqlı Shinabad xojalıǵınıń jońıshqa, baǵ, tok, palız eginleri, agrotsenozlaridan 375 úlgi, Joqarı Shirshıq rayonındaǵı boz topıraqlı Temirqadem xojalıǵınıń tutzar, jońıshqa, palız eginleri hám baǵlarınan 175, Bustonlıq rayonı toq túsli boz hám ash bawır reń topıraqlı ǵazalkent shaxri, Xumson, Oqsoy, Oqtosh awılları átirapındaǵı baǵ, qaptal ǵoqzor, júzimzarlıq, ǵalle hám jońıshqa agrotsenozlarınan 350 dana úlgi alındı. Atız izertlewlerinde har bir topıraq úlgisi alınǵan orınnıń qásiyetleri, yaǵnıy topıraq tipi, ozlestirilgen múddeti, egin túri hám sortı, agrotexnikalıq jaǵdayı, ızǵarlıq rejimi, alınǵan úlgiler sanı, úlgilerdegi jawın qurtlar muǵdarı, topıraqta vertikal bólistiriliwi hám basqa jaǵdaylar belgilengen.
Jawın qurtların jıynaw hám fiksatsiya qılıw túrli jıllarda bayanlanǵan monografiya hám qollanbalar tiykarında alıp barıldı (Gilyarov, 1941, 1965; Malevich, 1950; Atlavinite, 1975; Bab'eva, Zenova, 1989 ).
Atız sharayatında jawın qurtlarınıń tur quramı hám tarqalıwı uyrenıw maqsetinde ótkizilgen faunistik hám zoogeografik tekseriwler baxor, jaz hám gúz mawsimlerinde alıp barıldı. Jawın qurtıların topıraqtan bel járdeminde qazıp alındı. Onıń ushın ızǵar topıraqlı atızlar tańlandı. Báharde topraqlar anaǵurlım ızǵar bolǵanda jawın qurtlar topıraqtıń ústki qatlamlarında toplanadı. Issı jaz mawsiminde topıraqtıń ústki qatlamlarında ızǵarlıq azayıp barıwı menen jawın qurtlar bir qansha tereń qatlamlarǵa túsip aladı. Sol sebepli anaǵurlım qurǵaqlay topraqlar 30 -50 sm tereńlikte qazib alındı.