‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2-§. Fuqarolik qonunlarining vaqt, hudud va
shaxslar bo‘yicha amalda boMishi
Fuqarolik qonunlarining amalda boMish vaqti deyilganda, mazkur 
qonuniy hujjatning kuchga kirishi paytidan toki huquqiy kuchini 
yo‘qotish paytiga qadar boMgan davr nazarda tutiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘zbekiston Respublikasining normativ-huquqiy hujjatlar to ‘g‘- 
risidagi 2000-yil 14-dekabrda qabul qilingan 0 ‘zbekiston Respub- 
likasining qonunlari va 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 
qarorlari, shuningdek, mahalliy davlat hokimiyati organlarining qaror- 
lari, agar hujjatlarning o‘zida boshqa muddat ko‘rsatilgan bo‘lmasa, 
rasman e ’lon qilinganidan so‘ng o‘n kundan keyin kuchga kiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarorlari va far- 
moyishlarini e ’lon qilish hamda amalga kiritish tartibi 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Jumladan, 
normativ xarakterga ega bo‘lgan qarorlarda ulaming amalga kirish 
vaqti ko‘rsatiladi, agar ko‘rsatilmasa qarorlar qabul qilinib, matbuotda 
e’lon qilingan paytidan kuchga kiradi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Kons- 
titutsiyasining 83-moddasi 2-qismiga asosan qonunlarni va boshqa 
normativ hujjatlami qo‘llashning zarur sharti ulaming matbuotda e’lon 
qilinganligi hisoblanadi. E’lon qilinganlik deyilganda, qonun yoki nor- 
mativ hujjat matni yoki asosiy mazmuni rasmiy manbalarda, matbuotda 
nashr etilganligi, ommaviy axborot vositalari, shu jumladan, radio, 
televideniya orqali ma’lum qilinganligi yoki xizmat tartibida ijrochilarga 
maxsus yetkazilganligi tushuniladi. Qonun hujjatining e’lon qilinganligi, 
undan hamma xabardor deb hisoblashga asos bo‘ladi va kelajakda 
«men bu qonundan bexabarman» — degan vaj keltirishi shaxsning 
qonunga rioya qilmasligiga bahona bo‘la olmaydi.
Fuqarolik qonunlari, shu jumladan, Fuqarolik kodeksi ham, 
umumiy qoida bo‘yicha faqat kelajak uchungina amalda blib, orqaga 
qaytish kuchiga ega emas, ya’ni ular yangi qonunning amalga kiritilish 
vaqtiga qadar vujudga kelgan huquqiy munosabatlarga tadbiq etilmaydi 
(FKning 4-moddasi, 1-bandi).
Qonunning orqaga qaytish kuchiga ega bo‘lishi, ya’ni, mazkur 
qonun amalga kiritilgan kunga qadar vujudga kelgan huquqiy muno- 
sabatlarga ham tadbiq etilishiga shu qonunning o ‘zida yoki boshqa 
qonunlarda to 'g ‘ridan-to‘g‘ri nazarda tutilgan hollardagina y o ‘l qo‘yi- 
ladi (FKning 4-moddasi, 2-bandi). Masalan, 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Oliy Majlisining 1996-yil 29-avgustdagi « 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Fuqarolik kodeksini amalga kiritish tartibi to‘g‘risida»gi qarorining 6- 
bandida keltirilishicha, kodeks 187-moddasining qoidalari mulkka egalik 
qilish 1997-yilning 1-martiga qadar boshlangan va kodeks amalga 
kiritilayotgan vaqtda davom etayotgan hollarga ham tadbiq etiladi 
(axborot uchun: 187-moddaga muvofiq mulkdor bo‘lmagan, lekin 
ko‘chmas mol-mulkka o ‘n besh yil davomida yoki boshqa mol-mulkka
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

besh yil davomida o ‘ziniki kabi halol, oshkora va uzluksiz egalik 
qiigan shaxs bu mol-mulkka mulk huquqini oiadi). Fuqarolik qonunlari 
amalga kiritiiguniga qadar vujudga kelgan munosabatlar bo‘yicha bu 
qonun hujjati u amalga kiritilganidan keyin vujudga kelgan huquq va 
burchlarga nisbatan qo‘llaniladi, tuzilgan shartnoma bo‘yicha tomon- 
laming munosabatlari bundan mustasno.
Fuqarolik huquqiy xarakterdagi normativ hujjatlar to bekor qilin- 
gunicha yoki yangi hujjatlar bilan almashtirilgunicha amalda bo‘ladi.
Fuqarolik qonunlari muayyan hududga taalluqlidir. 0 ‘zbekiston 
Respublikasining normativ hujjatlari O‘zbekiston hududida amalda 
bo‘ladi. 0 ‘zbekiston qonun hujjatlarida va boshqa normativ hujjatlarda 
muayyan qoidalaming ma’lum viloyat, shaharyoki tuman hududidagina 
tadbiq qilinishi to‘g‘risida ko‘rsatmalar bo‘lishi mumkin.
Fuqarolik qonunlarining shaxslarga nisbatan tadbiq etilishi deyil- 
ganda, uning barcha shaxslar, jumladan, fuqarolar ( 0 ‘zbekiston Res- 
publikasi fuqarolari, boshqa davlatlarning fuqarolari, fuqaroligi bo‘l- 
magan shaxslar) va yuridik shaxslar (mahalliy, xorijiy, qo‘shma yuridik 
shaxslar)ga nisbatan bir xilda qo‘llanishi tushuniladi. Qonun hujjatlarida 
nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.
Fuqarolik qonun hujjatlari umumiy qoida byicha barcha uchun 
umummajburiy hisoblanadi. Lekin muayyan sohani tartibga solishga 
qaratilgan qonun hujjatlari faqat shu soha vakillariga taalluqli bo‘ladi. 
Masalan, «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini 
himoya qilish to‘g‘risida»gi qonun aksiyadorlik jamiyati va uning 
aksiyadoriga, «Noshirlik faoliyati to ‘g‘risida»gi qonun noshirlar va 
ularning faoliyatini tartibga solinishiga qo‘llaniladi. Muayyan sohani 
tartibga soluvchi qonun hujjati shu soha vakillari bo‘lmagan shaxslarga 
tadbiq etilmaydi.