‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1 Qarang: Sindrov K. Qishloq xo‘jaligi sohasidagi shartnomalar. — T.: Yangi
asr avlodi. 2003. 6-b.
4 - Fuqarolik huquqi
49
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

К. Sindorovning fikriga qo‘shilgan holda dispozitiv normalar 
shartnoma taraflarining o‘z xohish-irodalarini qonun talablari asosida 
amalga oshirishlariga imkon berishini ta’kidlash zarur. Taraflar shu 
shartnomani tartibga soluvchi qonun hujjatida dispozitiv norma 
mavjudligi sababli, qonunga zid bo‘lmagan dispozitiv norm ada 
ifodalanmagan o‘zlari uchun qulay bo‘lgan yo‘lni tanlashlari mumkin. 
Bunday tartib, birinchi navbatda, bozor iqtisodiyoti qonuniyatlari 
talab va taklifidan kelib chiqadi.
Fuqarolik qonun hujjatlarida ko‘p qoMlaniladigan dispozitiv 
normalarning yana bir muhim xususiyati, bu normalarning «agar qonun 
yoki shartnomada o ‘zgacha qoida belgilanmagan bo‘lsa va majburiyat 
mohiyatidan o ‘zga ma’no anglashilmasa» — degan «pisanda» bilan 
boshlanishidir. Aynan normaning yuqoridagi holatni ifodalashidan bu 
normaning dispozitiv norma ekanligini anglab etish qiyin emas.
Fuqarolik-huquqiy munosabatlarda qo‘llaniladigan imperativ 
normalar, ko‘pchilik holatlarda, umummanfaatlarini himoya qilish 
va qonunga amal qilish, halollik, oqillik, insof va adolatni ta ’minlash 
m aqsadlariga xizmat qiladi. Bu borada K. Sindorovning fikri 
e’tiborlidir. Uning ta’kidlashicha, shartnoma munosabatlarini tartibga 
soluvchi imperativ normalar asosan davlat (jamiyat) manfaatlarini 
himoya qilishga xizmat qilib, ba’zida shartnoma taraflaridan birining 
yoki har ikki tarafning manfaatlariga mos tushmasligi mumkin.
Muhim va asosiy turdagi mahsulotlar bo‘yicha aholi va umumdavlat 
ehtiyojlarini ta ’minlash zaruriyatlarini hisobga olgan holda, qonun 
chiqaruvchi davlat kontrakti, qishloq xo‘jalik mahsulotlarining kontrak- 
tatsiya shartnomasi va boshqa ayrim shartnom alarda im perativ 
normalarni o ‘rnatish tabiiy holdir.
Ko‘pchilik rivojlangan mamlakatlar qonunchiligida shartnom a 
erkinligi tamoyiliga keng o‘rin berilishi bilan birga, shartnoma muno- 
sabatlarini tartibga soluvchi imperativ normalar ham amal qiladi. 
Jumladan, Yaponiyaning «Oziq-ovqatlar ustidan nazorat to‘g‘risida»gi 
qonuniga ko‘ra, muhim oziq-ovqat mahsulotlariga nisbatan davlat 
buyurtmasi saqlanib qolgan1.
Darhaqiqat, imperativ normalarning fuqarolik-huquqiy muno- 
sabatlarga tadbiq etilishi ko‘pchilik hollarda davlat va jamiyat man- 
faatlaridan kelib chiqib belgilanadi. Masalan, FKning 150-moddasida