‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Mulkning daxlsizligi prinsipi 
fuqarolik huquqining asosiy 
prinsiplaridan biri hisoblanib, 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiya- 
sining 36 va 53-moddalarida o ‘z aksini topgan. Xususiy huquqda ham, 
ommaviy huquqda ham ushbu prinsip shaxsning o ‘ziga qarashli mol- 
mulkka o ‘z xohishi bilan va o ‘z manfaatlarini ko‘zlab egalik qilish, 
undan foydalanish va uni tasarruf etish, shuningdek, mulk huquqini 
kim tom ondan bo‘lmasin, har qanday buzishni bartaraf etishni talab 
qilish imkoniyatlarining ta ’minlanganligini anglatadi. «H ar bir shaxs 
mulkdor b o ‘lishga haqliligi» 0 ‘zbekiston Respublikasi (Konstitutsiya- 
sining 36-moddasi), «Xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz 
va davlat himoyasidadir. Mulkdor faqat qonunda nazarda tutilgan 
hollarda va tartibdagina mulkidan mahrum etilishi mumkin» ( 0 ‘zbe- 
kiston Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddasi), degan qoidalar 
buni yaqqol isbotlab turibdi. Bundan tashqari mulkning dahlsizligi 
haqidagi k on stitutsion qoida begona shaxsning m ulkini asossiz
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘zlashtirishga, mulk huquqini qonunga zid ravishda bekor qilishga 
va mol-mulkni o ‘zboshimchalik bilan egallab olishga chek qo‘yadi. 
T a ’kidlash lozimki, ushbu prinsip, shuningdek, fuqarolik qonun 
hujjatlarida, xususan, fuqarolik kodeksining 1, 164, 166, 199, 202, 
203 va boshqa qator moddalarida to ‘liq o ‘z ifodasini topgan. M asalan, 
FK 166-moddasida mulkning daxlsizligi, uning qonun bilan qo‘riq- 
lanishi, mulkdorga qarshi turgan barcha subyektlarning mulk huquqini 
buzishdan o ‘zlarini saqlashlari to ‘g ‘risidagi norm alar belgilangan.
4. 
Shartnoma erkinligi prinsipi. 
Ushbu prinsip ham mulkni muomala 
rivoji uchun asosiy va muhim ahamiyatga ega. Fuqarolik kodeksining 
1 va 354-moddalarida «shartnomaning erkinligi», «shartnoma tuzishga 
majbur qilishga yo‘l qo‘yilmasligi», «qonun hujjatlarida nazarda tutil- 
magan shartnomani tuzish mumkinligi», «shartnoma shartlari taraflar- 
ning xohishi bilan belgilanishi» kabi bir qator qoidalar e’tirof etilgan. 
Fuqarolik huquqi subyektlari shartnom a tuzishda erkindirlar (FK ning 
354-m., 1-q.). Ayni paytda mazkur prinsipning amal qilinishida ba’zi 
istisnolar b o ‘lishi m um kin. Fuqarolik kodeksida, xususan, kredit 
tashkilotining mijoz taklifl bilan bank om onati yoki bank hisob varag‘i 
shartnomasini tuzish haqidagi taklifini rad etishga haqli emasligi na- 
zarda tutilgan (759-m., 3-q. va 3-4q.). Bundan tashqari, ayrim hollarda, 
shartnomaning ba’zi shartlarining mazmuni qonun bilan belgilangan 
bo‘lishi mumkin. Lekin umumiy qoidaga ko‘ra, shartnom a shartlari 
faqat taraflarning kelishuviga asosan belgilanadi.
5.