‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Qarang:
Rahmonqulov H.R. Fuqarolik huquqining pre4iT>&fU .ЛШос 
tamoyillari. — T:, 2003. — 25 б. 
\ 
"
\ 
■; d p u
2 - Fuqarolik huquqi 
k u tu b x c n a s i

---

Bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkiy m unosabatlar shartnom a 
yordam ida vujudga keladi va shakllanadi. M ulkiy m unosabatlar 
sohasidagi shartnoma fuqarolik huquqining asosiy institutlaridan iborat. 
Shartnoma birinchi galda mulkiy munosabatlarning vujudga kelishi 
uchun asos sifatida rol o ‘ynaydi. Shu bilan birga, iqtisodiyotni 
erkinlashtirish, iqtisodiy munosabatlar sohasida haqiqiy qiymat qonu- 
niyatlarining joriy qilinishi sharoitida mulkiy munosabatlarni tartibga 
solish va ularni tashkil qilish vazifalarini bajaradi.
Fuqarolik huquqi fani mutaxassislari tom onidan «Xo‘jalik huqu- 
qi»ni huquqning alohida sohasi sifatida tan olish haqidagi takliflarga 
qarshilik ko‘rsatilgan davrda O.A. Krasavchikov mulkiy shartnom alar 
bilan bir qatorda tashkiliy-huquqiy shartnom alar mavjudligi haqida 
fikr bildirgan edi.1 Ushbu tashkiliy munosabatlarning borligi va ular 
fuqarolik huquqining predmeti sifatida tan olinishi kerakligi haqida 
taklif kiritilgan edi.2 Shu bilan birga, ushbu tashkiliy munosabatlar 
rejali xo‘jalikning ajralmas belgilaridan iborat, deb qaralgan edi.
Rejalashtirishga asoslangan tuzum dan voz kechish qiymat qonu- 
niyatlaridagi bozor m unosabatlari sharoitida foydalanish, mulkiy 
munosabatlarning ekvivalent va haq evaziga amalga oshirilishi, shartno- 
maning erkinligi va uning taraflarining tengligi, ular tom onidan o ‘z 
huquqiy holatlariga amal qilgan holatda mulkiy m unosabatlarni 
mustaqil ravishda tashkil qilish uchun shart-sharoit yaratadi. Bunday 
tashkiliy faoliyat jarayonida, asl m a’noda, mulkiy munosabatlar o ‘rna- 
tilmaydi, balki ularni shakllantirish amalga oshiriladi va u orqali muno- 
sabatlar ishtirokchilari o ‘rtasida o ‘zaro aloqalar o ‘rnatiladi.
Tashkiliy huquqiy munosabatlar nisbatan mustaqil hisoblanadi. 
Chunki ular ko‘pchilik hollarda mulkiy munosabatlarni o ‘rnatish uchun 
shart-sharoitlar yaratadi. Tashkiliy huquqiy munosabatlarda iqtisodiy 
mustaqil va yuridik jihatdan bir-biriga bo‘ysunmagan taraflar qatna- 
shadi. Shuning uchun ham ularning o ‘zaro munosabatlari fuqarolik 
huquqi bilan tartibga solinadigan tenglik tamoyili asosida o ‘rnatiladi.3
Tashkiliy-huquqiy munosabatlar bevosita mulkiy munosabatlar bilan 
bog‘liq bo ‘lganligi sababli uni bir elementi sifatida nisbatan mustaqil