‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Qarang:
Братусь С.Н. Предмет и система советского гражданского 
права. — М., 1963. С. 42—47.
2 
Qarang:
Алексеев С.С. Предмет советского социалистического 
гражданского права. Свердловск., 1959. С.72.

---

3) nazorat etuvchi, fuqarolik-huquqiy munosabatning bir subyektiga 
boshqasini nazorat qilishiga imkon beruvchi (masalan, buyurtm achi 
nazoratchi, loyihalash tashkilotlaming mualliflik nazorati va hokazolar) 
munosabatlar;
4) axborot-m a’lumot olish b o ‘yicha m unosabatlar, unga k o ‘ra 
tom onlar m uayyan axborotni almashishga m ajburdirlar (masalan, 
sotuvchi xaridom i sotilgan mulkka uchinchi shaxsning huquqi borligi 
haqida ogohlantirishi va hokazo). Bundan tashqari, m uallif mulkiy 
munosabatlar ham on ishlab chiqarish vositalari yoki mahsulotlari bilan 
bog‘liq ekan bevosita yo‘naltirilgan insonlar xatti-harakatini boshqaruv- 
chi m e’yorlargina mulkiy munosabatlarga taalluqli bo‘ladi, xolos, 
deydi. Bu flkrga q o ‘shilib b o ‘lm aydi, chunki fuqarolik huquqi, 
m a’lumki, o ‘z tarkibiga ko‘plab m e’yorlarni oladi va bular mulkiy 
mazmunga ega bo‘lgan xatti-harakat bilan aloqador boshqa fuqarolik- 
huquqiy m e’yorlar vositasida shunday yo‘nalishga ega bo‘lmaydi. Bu 
degani, munosabatlar, bevosita shular bilan tartibga solinadigan, garchi 
mulkiy m unosabatlar bilan aloqador bo‘lsa-da, uning uchun o ‘ziga 
xos xizmat vazifasini o ‘taydi, ularning o ‘zi esa mulkiy emas, balki 
tashkiliy munosabatdir. Bundan tashqari, biz o ‘ylaymizki, muallifning 
shu tariqa mulohazasi tufayli ko‘pgina boshqa fuqarolik-huquqiy 
me’yorlarni, masalan, subyektlar huquqi haqidagi mulohazani ham 
tan olishga to‘g‘ri keladi. U mulkiy munosabatning o ‘zinigina emas, 
balki uning muhim belgilaridan birini ifoda etadi.
Shunday qilib, natijada fuqarolik-huquqiy tashkiliy m unosabatlar 
yuzaga keladi. О.А. Krasavchikov bu tashkiliy m unosabatlar o ‘z 
hajmi jihatidan mulkiy m unosabatlardan kamlik qilmaydi, deb ta ’rif 
beradi.
Keyinchalik, N .D . Egorov tashkiliy munosabatlarni О.А. Krasav- 
chikov nazarda tutgan m a’noda emas, balki uyg‘unlashtiruvchi m uno- 
sabatlar deyishni m a’qul ko‘radi va tovar ishlab chiqarish sharoitida 
tovar shaklini oluvchi muayyan sarf-xarajat bilan tashkiliy faoliyatning 
bog‘liqligini ko‘rsatadi.' Shunga ko‘ra, uyg‘unlashtirishning qiymat 
munosabatlari ular tom onidan mulkiy munosabatlarning turi sifatida 
qaraladi. Biroq m uallif bizning nazarimizda, huquqiy boshqarishning 
«bo‘ylama yondosh» va «tik» sathida yotuvchi munosabatlarini aralash- 
tiradi, bu ular chiqargan xulosalarni shubha ostiga qo‘yadi.
1