‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

sezdi, his qildi.
4. Ruhiy holat fe’llari: 
kuldi, xursand b o ‘ldi, qayg'urdi, iztirob
chekdi.
345

---

5.
Nutq fe’llari: 
gapirdi, s o ‘zladi, bayon qildi, ifoda qildi, ming ‘irladi,
do ‘ng ‘iliadi.
6
. 
Ishora fe’llari: 
imo qildi, labini burdi, k o ‘zini qisdi
va boshqalar.
7.
Jismoniy holat fe’llari: 
og'ridi, isitma chiqdi, xastalandi, sog'aydi,
kuchaydi, charchadi
kabi.
8
. 
Tabiiy holat fe’llari: 
eridi, muzladi, yeldi, uxladi
va boshqalar.
9.
Ko‘rish fe’llari: 
qaradi, k o ‘rdi, boqdi, termuldi.
Yuqoridagi fe’l turlarining har qaysisi bir necha fe’llarni o ‘z ichiga 
oladi. Bu fe’llar harakat-holat m a’nosini qanday ifodalashi bilan bir- 
biridan farq qiladi. Quyidagi farqlanishlarni kuzatish mumkin:
1. Harakat-holatning kuchli-kuchsizligiga ko‘ra farqlanishi: jilmay- 
moq — kulimsiramoq — kulmoq.
2. Ijobiy va salbiy bahoga ega bo‘lishligiga ko‘ra: kulmoq — tirjaymoq; 
so‘zlamoq — to ‘ng‘illamoq, ming'irlamoq.
3. Uslubiy xoslanishiga ko‘ra: kulmoq (um um iste’moldagi so‘z) — 
tabassum qilmoq (badiiy uslubga xos), so‘zlamoq (um um iste’moldagi 
so‘z) — nutq ijod etm oq (badiiy uslubiga xos) kabi.
Yuqoridagi fe’llarning har qaysisini o‘z o ‘rnida ishlatish nutqning 
ravonligi, aniqligi va ifodaliligini ta ’minlaydi.
9 Savol va topshiriqlar
1. F e ’l deb qanday so‘z turkumiga aytiladi?
2. F e ’llarning qanday m a’no turlarini bilasiz?
3. Bir m a’no guruhiga m ansub fe’llar qanday belgilariga ko‘ra 
farqlanadi?
294-mashq.
Topishmoqlarni o ‘qing. F e ’llarni harakat bildiruvchi va 
holat bildiruvchi fe’llarga ajratib yozing.
D am oladi kunduzi, xonadonning yulduzi. Kechasi ochilur, osmonga 
sochilur. Osm onda u yaraqlab, kulib turar charaqlab.
Oyna emas jim irlar, tek turm asdan qimirlar. Kundalik tarix o ‘zi, har 
yerda uning so‘zi. Katta oppoq dasturxon, yer yuzini qoplagan. Tunda 
ko ‘rib ch o‘g ‘ deysan, Tongda k o‘rib yo‘q deysan. Tanga-tanga to ‘ni bor, 
mitti ko'zi unga yor. Yursa suvlar jim irlar, Qamishlar ham qimirlar. 
Qulochida q o ‘sh-qo‘sh halqa, Xizmat qilar charchamay xalqqa. Kulib 
turar misoli oftob, HamrOhidir chang, to r va rubob.