‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

.
M a ’no k o‘chishining nima asosda ro‘yobga chiqishiga k o‘ra
T 
metafora, metonimiya, sinekdoxa, vazifadoshlik singari turlari
mavjud.
56-m ashq.
Berilgan so'zlar ishtirokida gaplar tuzing. Om onim yoki 
polisemantik so'z ekanligini aniqlang.
D o 'st, yosh, yuz, nafis, mol, oyoq, bel, tu t, yengil, gul, sher, 
sana, uch, o'ch, quloq...
N a m u n a :
1. Olti narsa rohatda yashashga yordam beradi, shulardan biri haqiqiy 
do'sting bo'lmoqligidir. 2. Bugungi kechamizga shoir D o'st Ham dam
ham tashrif buyurgan. 3. Do'st!!! Yana bir juft qo'shiq bo'lsin!
57-m ashq.
Quyidagi so'zlarning har biri bilan ikkitadan gaplar 
tuzing. Ularning birida shu so'z o 'z asl m a’nosida, ikkinchisida ko'chm a 
m a’noda qo'llansin.
Shayton, tulki, ola, tor, yum shoq, dum , ajdaho, ilon, tam oq, 
luqma, dunyo, og'irlik, shisha, tosh, karam...
58-mashq.
Gaplarni ko'chiring. Ko'chm a m a’noda qoilangan so'zlarni 
ajratib, m a’no ko'chishning turini yozing.
1. 
«Sem urg'» «Sug'diyona»ni qabul qilib, raqiblar darvozasiga 
ketm a-ket beshta to 'p kiritishga muvaffaq bo'ldi. 2. Qo'shnimizning o'g'li
191

---

dadasi bilan tortishayotganining ustidan chiqib qoldim. 3. Yangi binolar 
qurilishi asossiz ravishda cho'zib yuborilmoqda. 4. Beodob qizning gapini 
onasi tekislab turdi. 5. Prezidentimiz adashganlar uchun to ‘g‘ri yo ‘lni 
ko‘rsatib berdi. 
6. Bolam, h o ‘l-u quruqqa qanoat qil, ana o'shanda sen, 
kayvoniy odam bo‘lasan. 7. M uallif dutor haqida yozadi va bu bilan o ‘zbek 
cholg‘u asbobini birinchi bo'lib tilga oladi. 
8. 0 ‘g‘lining dardida sarg‘aygan 
onaning oh-vohlariga chidab bo‘lmasdi. 9. Tun o‘z o‘m ini tongga bo'shatib 
berdi. 10. Navoiy ko‘hna Sharqning ulug‘ mutafakkiri sifatida o ‘z asarlari 
bilan o ‘sha davr ijtimoiy masalalarini ham ko‘tarib chiqdi. 11. G o ‘zal bu 
gaplarning hammasini yuragining tubiga joylagan edi, uni hech kimga 
oshkor ayta olmasdi. 12. Yigitning uylanayotganini eshitgan qizning qalbi 
yaralandi.
59-m ashq.
Quyida berilgan so‘zlar qavs ichidagi so‘zlar bilan birga 
qanday m a’noga ega bo‘lganligini tushuntiring.
M aslahat (oldi, qildi, soldi), dili (qora, siyoh, pok), toshm oq 
(suv, ichi, t o ‘lib ), m ayl(i) (q o ‘shim chasi, b o ‘ldi, bildirdi), zarar 
(y etk azadi, q ild i, k o ‘rd i), iliq (gap, su h b at, suv), dars (h ay o t, 
m atematika), ochm oq (ko‘ngil, eshik, yo‘l).
60-mashq.
Berilgan so‘zlarni ikki ustunga bo‘lib ko‘chiring.
K o‘p m a’noli 
Bir m a’noli
(polisemantik) 
(m onosem antik)
Atlas, xosiyat, kompyuter, xurmo, xunuk, parcha, xoreografiya, 
patir, pasta, patnis, g‘ildirak, g‘isht, g ‘oz, g 'u n ch a, gazeta, gram - 
matika, urg‘u, dunyo, tilxat, paxta, soya, shaxs, olmosh, doya, qoshiq, 
qoya, xat, quy, davlat, qushni, marketing, vertolyot, tirnoq, maqol, 
uy, tom , kirish so‘z, undalm a, yuvg‘ich, dars, haykal, topishm oq, 
aruz, tish, til ...
61-mashq.
Uyga topshiriq. M a’no ko‘chishning metafora, m eto- 
nimiya, sinekdoxa, vazifadoshlik usullariga Abdulla Qodiriy, Said Ahmad, 
Tohir M alik asarlaridan misollar yozing.