‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Topshiriq. Mehnatdan qochish xor-u zorlik keltiradi.
Ushbu gapni 
o ‘qing. Undagi urg‘uli o ‘rinlarni, pauzalarni toping va izohlang.
Og'zaki nutq oqimi bo‘linuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan tovushlar 
ketma-ketligidan iborat. 
Bunday bo‘linuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan
tovushlar qatori segment birliklar qatori hisoblanadi. 
Lekin og‘zaki nutqi- 
miz faqat segment birliklardangina tashkil topmaydi. Bulardan tashqari, 
ketma-ket joylashgan va boiinuvchanlik xususiyatiga ega boigan tovushlar 
qatori ustiga qo'yilgan ustsegment birliklarga ham ega boiadi va bu birliklar 
nutqimiz ta ’sirchanligini ta ’minlaydi.
Ustsegm ent birliklar urg‘u, to'xtam (pauza), nutqning emotsional
bo‘yog‘i (darak, so ‘roq, buyruq, his-hayajon) kabilarni o ‘z ichiga oladi.
Yuqorida ko‘rsatilgan ustsegment birliklarning jami nutq ohangini tashkil
etadi.
Og‘zaki nutqimiz esa segment birliklar bilan ustsegment birliklarning 
o ‘zaro munosabatidan iborat b o iad i. K o ‘pincha bunga imo-ishoralar, 
m im ikalar qo'shilib, nutqim izni yana ham ta ’sirli, bo ‘yoqdor qilishga 
xizmat qiladi.
U R G ‘U VA U N IN G NUTQDAGI AHAMIYATI
So'zlarning bo‘g‘inlardan tashkil topishini aytib o'tgan edik. Talaffuzda 
bo'g'inlar bir xil talaffuz qilinmaydi.
Ikki va undan ortiq bo 'g'inlardan tashkil topgan so'zlarning talaffu- 
zida bo'g'inlardan biri m a’lum sababga ko 'ra boshqalariga nisbatan kuch­
liroq talaffuz etiladi. Bu hodisa so'z urg'usi hisoblanadi.
U rg'u yordamida nutq ko'rkam lashadi, eshituvchiga yoqimli b o iad i, 
uni zeriktirmaydi. Turkiy, jum ladan, o'zbek tilida urg'u o'rniga ko'ra 
ko'chib yuruvchi urg'u sanaladi. Masalan:
'
'
'
f
о ‘rik, о ‘rikzor
— 
о ‘rikzorlar — о ‘rikzorlarga.
K o'rinadiki, o'zbek tilida urg'u, asosan, so'zning oxirgi bo'g'iniga 
tushadi va so'zni gap tarkibida boshqa so'zdan ajratish ham da so'z fonetik 
tarkibini uyushtirish vazifasini bajaradi.
76

---

0 ‘zbek tiliga arab, fors-tojik, rus va boshqa yevropa tillaridan o ‘zlashgan 
so‘zlarda urg‘u barqaror o ‘ringa ega. Bu urg‘uning o‘sha tillardagi ahamiyati 
bilan bog‘liqdir. Masalan: