‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

o'rikning guli
— 
о ‘rik guli. Uzumni
ye d i — uzum yedi.
Qaratqich qo'shim chasining bunday ikki xil qo'llanilishi o'rtasida 
quyidagicha m a’no farqlanishi bor: ikkinchi holatda um um an o'rik guli 
m a’nosi bildirilsa, birinchi holat, ya’ni qaratqich kelishigi bilan kelgan 
holatda predm etning aniqligi va bu predm etning ta ’kidlanishini bildiradi. 
Xuddi shunday m a’no farqlanishi tushum kelishigi bilan bosh kelishik 
almashgan holatda ham kuzatiladi: 
uzumni yedi
(so'zlovchi va tinglovchi 
m a’lum bo'lgan aniq uzum) — 
uzum ye d i
(um um an uzum).
Tushum kelishigi bilan chiqish kelishigi o'zaro almashinib kelishi 
mumkin. Bunday vaqtda tushum kelishigi qo'llanilgan birikma uch xil 
ko'rinishga ega bo'ladi:
Uzumni yedi — uzum yedi
— 
uzumdan yedi.
Birinchi va ikkinchi 
holatda butun (ya’ni uzum ning ham m asi) m a’nosi bo'lsa, uchinchi 
holatda qism m a’nosi (uzumning bir qismi) ifodalanadi.
K o'rinadiki, kelishik qo'shim chalaridan o'rinli, maqsadga muvofiq 
foydalanish fikrni aniq ifodalashga katta yordam beradi.
Savol va topshiriqlar
•
1. Kelishik qo'shim chalari deganda nim ani tushunasiz?
2. Kelishik qo'shim chalari uyasi deganda nim ani tushunasiz?
3. Qaysi kelishik o'zaro almashinishi m um kin va bu almashinuv 
m a’noga qanday ta ’sir etadi?
283-m ashq.
K o'chiring, belgili va belgisiz qaratqich shaklli so'zlarni 
aniqlang. Ularning m a’no va uslubiy vazifasini bayon qiling.
1. 
«Boburnoma» personajlar tavsifi, ularning shakl-sham oyilini 
ta ’riflashdan boshlanadi.
337

---

2. M aqtanganning uyini ko‘r, kerilganning to'yini.
3. Dangasaning vaji ko‘p.
4. Bu gaplarning barisini Hafiza xomush va oqilona tinglab, Umidning 
hamm a fikrlariga qo‘shilishini bosh qimirlatib bildirardi. (
Mirmuhsin)
5. Bolalarimiz urush davrining azob-uqubatlarini, o ‘kinch-alamlarini 
ko‘rmaganligi bizning baxtimizdir.
6
. Prezidentimiz: «Har qanday inson uchun eng katta boylik bu 
uning o ‘z tilidir. Navoiy ijodi o ‘zbeklar uchun katta boylik», degan edi. 
Darhaqiqat, Navoiyni tushunish uchun millat tilining barcha shevalaridan 
xabardor bo'lm oq lozim. (