‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

(A. Fitrat)
192-mashq.
Asosdosh so ‘zlarga misollar keltiring. Ular ishtirokida
gaplar tuzib, daftaringizga ko‘chirib yozing.
N a m u n a :
tinch
, 
tinim, tinimsiz, betinim...
Qarigan chog'da halovat istasang, yoshlikda tinimsiz ilm o'rganish 
payida bo'l. Tinch bo'lay desang, nafsingni tiy. Tinim bilmay kitob o'qigan 
kishi bir kuni farog'at topadi. Ilm ishtiyoqida betinim bo'lgan tolibning 
ko'ziga m ol-dunyo ko'rinmas.
Q O ‘SHIM CHALARDA ZID M A ’NOLILIK
Nutqni ravon, ta’sirchan, emotsional-ekspressiv jihatdan b o ‘yoqdor
bo‘lib chiqishida zid ma’noli qo‘shimchalardan foydalanishning ahamiyati
katta.
M asalan, 
-li
qo'shim chasi 
-siz, be-, no
- qo'shimchalariga nisbatan 
qaram a-qarshi qo'yiladi. Aqlli — aqlsiz, iboli — beibo, o'rinli — noo'rin 
kabi.
Bunday qo'shim chalar, asosan, sifat so'z turkumida ishlatiladi. 
Ser-
qo'shimchasi 
be-
qo'shimchasiga, Z>a-qo'shimchasi 
-siz
qo'shimchasiga, 
bo-
qo'shimchasi 
-siz
va 
be-
qo'shimchalariga, 
-dor
qo'shimchasi 
-siz
va 
йе-qo'shimchalariga nisbatan zid m a’nolidir.
132

---

Bunday qo'shimchalarni ikki guruhga bo'Iish mumkin: biror belgi- 
xususiyatga, shakl-sham oyilga yoki rang-tusga egalikni bildiruvchi 
qo'shim chalar 
(-li, bo-, ser-, ba-, -dor);
shunday belgiga ega emaslikni 
ifodalovchi qo'shim chalar 
(-siz, be-, no-).
Masalan:
badavlat — davlatsiz 
shirador — beshira, shirasiz 
sero't — o'tsiz 
baobro' — beobro', obro'siz 
ko'ngilli — ko'ngilsiz