‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

konstruksiyalami sinash
Dinamik kuchlar ta ’siriga hisoblangan obyektlar (ko'priklar, sanoat 
binolari konstruksiyalari va boshqalar) foydalanishga topshirishdan ilgari 
ularning ishi ekspluatatsion sharoitga maksimal yaqin keladigan holatda 
sinovdan o'tkaziladi. Sinovlarda dinamik parametrlar aniqlanadi: masalan, 
xususiy tebranishlar chastotasiga qarab konstruksiya bikirligiga va 
materialning elastiklik moduliga baho bersa bo'ladi; tajribaviy va hisobiy 
tebranish shakllarini taqqoslash yo'li bilan obyektning haqiqiy ishi 
oydinlashtiriladi.
Inshootdagi bir xil elementlaming xususiy tebranishlari chastotasi va 
so'nish intensivligini taqqoslash yo'li bilan ularning mustahkamligiga baho 
bersa bo'ladi. Shunday qilib, ko'p mehnat va vaqt sarf qilmay, tadqiq 
etilayotgan obyektning zaif tomonlari aniqlanadi.
Foydalanishda bo'lgan inshoot va konstruksiyalami sinash
Dinamik sinovlami qayta-qayta o'tkazish va olingan natijalarni taqqoslash 
yo'li bilan vaqt o'tgan sari inshootda sodir etilayotgan o'zgarishlami aniqlasa 
bo'ladi. Bunday sinovlar quyidagi hollarda o'tkaziladi:
a) agar obyektdan foydalanish qoida va tartiblarida qayd etilgan bo'lsa, 
sinov ishlari reja asosida bajariladi;
b) obyekt ta ’mirlab, mustahkamligi oshirilgandan keyin;
d) obyektning normal holatda ishlayotganligi, ya’ni bikirlik va 
mustahkamligi shubha ostida bo'lsa, aniqlik kiritish maqsadida dinamik 
sinovlar o'tkaziladi. Masalan, obyekt kuchli korroziyaga chalinsa, yong'inga 
uchrasa, zilzilada shikastlansa va boshqa shu kabi ta ’sirlar ostida qolsa, 
takroriy sinovlar o'tkazish zarurati tug'iladi.
Dinamik sinovlar, shu maqsadda o'tkaziladigan statik sinovlardan, 
o'zining kam mehnattalabligi va tejamkorligi bilan ajralib turadi.
Ko'p seriyada chiqariladigan qurilish detallarini sinash
Dinamik sinovlami o'tkazishdagi kam mehnattalablik va tezkorlik 
korxonalarda ishlab chiqarilayotgan buyumlar sifatini nazorat qilishda juda 
qo'l keladi.
Tekshirilayotgan namunaning nuqsonlari va materialning kamchiliklarini 
aniqlovchi asosiy parametr — bu xususiy tebranishlar chastotasi va so'nish 
intensivligidir. Shuni ta’kidlash joizki, olib borilayotgan dinamik tekshiruvlar 
sinalgan detallarning yuk ko'tarish qobiliyatini pasaytirmaydi, ulaming 
mustahkamligiga putur yetkazmaydi.
101

---