‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

o (zlashtirgan
” yoki 
“o ‘zlashtirmagan”
kabi mezonlar 
qo‘llana boshlangan.
1938-yildan boshlab o ‘zlashtirishni baholash besh ballik tizimga oikazilgan 
Unda 
“ju da yom on ”, “yom on”, “o 'rta
”, 
“yaxshi”, “a ’lo ”
deb baholash tus olgan. 
1944-yildan boshlab, ushbu baholashni besh ballik baholarda, y a’ni 2,3,4,5 
raqamlarda ifoda etish joriy qilmgan.
Pedagogik tajribadan bizga sir emaski, ijobiy baho o ‘quvchi-talabaning o ‘qishga 
b oig an ishtiyoqi va kayfiyatini oshiradi, ruhlantiradi. Uning o ‘ziga boigan 
ishonchini 
mustahkamlaydi, 
bilim 
olishga 
qiziqishini 
ortiradi. 
Bu 
holat 
Etnopedagogikamizda va xalq pedagogikasida ham qayd etilgan.
Yuqorida bayon etilgan besh ballik baho tizimida o ‘quvchi-talaba yomon baho 
olganda, unga dashnom berilganda uning kayfiyati tushadi, bilim olishga ishtiyoqi, 
qiziqishi so‘nadi va o ‘ziga b o ig an ishonchi yo‘qolib boradi.
Uzoq yillik kuzatuvlar va tajribalar shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchi-talabaning o ‘z 
faoliyatini o ‘zi baholashi, o ‘ziga-o‘zi baho berishi eng adolatli, to ‘g‘ri va istiqbollidir. 
Bunday o ich o v mezoni o ‘quvchi-talaba bilim sifati va samaradorligini pedagogik 
diagnostika asosida baholashdir. Quyida shular haqida fikr yuritamiz.
Baholash nima?
0 ‘quv-biluv jarayonining pirovard maqsadi baholanish va baholashdir. 
0 ‘quvchi-talabalar nimani bilishini va mmalami bilmasligini aniqlashtirish, ulami 
o ‘zlashtirishdagi kamchiligini va nuqsonlarini aniqlash va keyingi yutuq tomonlariga 
suyanib, zaif tomonlanni toidirish va rivojlantirish hozirgi davrda didaktikaning 
asosiy talablaridandir.
Baholash jarayonining asosi - o ‘quv-biluv jarayonida o ‘quvchi-talaba faoliyatini 
kuzatib, tahlil qilib borish. Agar ta iim jarayonida o ‘quvchi-talabaning faoliyati, 
qobiliyati 
rivojlansa, ta iim jarayonidagi 
ishtiroki, 
individual 
xususiyatlari 
takomillashadi, Riihshunoslaming fikriga ko‘ra, besh ballik baho qo‘yish tizimimng 
asosiy kamchiligi bolaning psixologivasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 0 ‘qituvchilar 
bolalaming bahoga boig an salbiy munosabatlariga ko‘p bora guvoh boiganlar. 
Avniqsa, o ‘quvchi-talabalarga baholar e’lon qilinayotgan paytda sinfda paydo 
boiadigan sukunat, ichki noroziliklar bizga juda tanish. Buning natijasi goho oshkora 
xursandchilik, goho ko‘zyoshidir.
Ma’lumki, baho qo‘yishdan oldin nazorat ishlari olinadi. Ular: 1) og‘zaki so‘rov 
(umumiy guruhda va yakka tartibda); 2) yozma ravishdagi ishlar (diktant, bayon, 
insho, misol va masala, mashqlar yechish); 3) zachyot; 4) laboratoriya ishlan; 5) 
amaliy ishlar; 6) mustaqil yozma ishlar; 7) imtihonlar.
Yuqoridagi nazorat darslari tashkil etilgandan so‘ng ularning faoliyatida 
uchraydigan tipik xatolami aniqlash va ulami bartaraf etish uchun maxsus 
mashg‘ulotlar tashkil etiladi. Hozirgi kunda ta iim muassasalarida o ‘quvchi- 
talabalarda o ‘z-o‘zini baholash, reyting, testlar qoilanilib, xavotirlik, ruhiy tinchlik,
14

---

atrofdagilar bilan o ‘zaro samimiy va do‘stona munosabat, ijodkorlik, hamkorlik 
tushunchalari kirib kelmoqda.
T a’limda baholash shunday olib borilmog‘i kerakki, u o'quvchi-talabaning 
o ‘qishga bo‘lgan qiziqishini, xohish-istaklarini, ichki his-tuyg'ularini uyg‘otish va 
oshirishga xizmat qilsin. Didaktika mezonlari bilan aytganda, ularda doimiy 
motivatsiyalar oshib borishi kerak. Pirovard natijada o'quvchi-talabaning o'ziga 
nisbatan ishonch kuchini, doimiy rivojlanishini kafolatlamog'i lozim.
Pedagogikadan ma’lumki, o'z-o'zini anglash, o ‘z-o‘ziga ishonch ta ’lim- 
tarbiyada pirovard natijaga erishishning kafolatidir. Zero, dars an’anaviy yoki 
interfaol, ilg'or pedtexnologik loyiha asosida kechadimi, demak unda qo'yilgan bosh 
maqsad - bolada mavjud boig an ijodkorlik va moyillikka turtki berishdan iborat, 
ya’ni o'quvchi-talabada bilim olishga ishtiyoq, xohish-istakni, chaqqonlikni 
tarbiyalash bosh masaladir. Buning uchun ta’lim sohasi xodimlari, amaliyotchi 
o'qituvchi lari baholashda pedagogik diagnostika nima? Test nima? Reyting nima? 
Ta’limda monitoring nima? Ular qanday qilib o'quv jarayoniga olib kirilishi kerak? 
degan savollarga javob benshga tayyor bo'lishlari lozim. Biz kelgusi mavzularda 
yuqoridagi savollarga alohida-alohida to'xtalamiz.