‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V

KIRISH  SO ‘ZI  0 ‘RNIDA
0 ‘zbekiston  Respublikasining  k adrlari  oldiga  qo‘yilayotgan  eng 
m uhim   vazifalardan  bin  —  malakali  m utaxassislar  sifatida  o 'z lig in i, 
o ‘z qobiliyatlari,  individualligi, shaxsiy fazilat ham da xislatlarini bilgan 
holda atrofidagilar m ehnatini  oqilona tashkil  etish va ijtim oiy  foydali 
m ehnatning  barch a  sohalarida  iqtidorli  kasb  sohibi  sifatida  faoliyat 
ko‘rsatishdir.
Bu o 4rin da inson ruhiyati qonuniyatlarini o ‘rganuvchi psixologiya 
fan in in g o ‘m i va  roli benihoya kattadir.  Yosh  avlodni yangicha t a ’lim  
standartlari  asosida,  jah o n  talablariga  javob  beruvchi  m utaxassislar 
qilib  tarbiyalash  ishi  oliy  o ‘quv  yurtlarida  tahsil  olayotgan  y o sh lar 
uchun  yangi  darsliklar,  o ‘quv  q o 'llan m alar,  risolalar  tayyorlashning 
yangicha uslublarini  talab  etm oqda.
M azkur  kursning  maqsadi  —  talabalarga  ta ’lim  va  tarb iyan ing  
mazmuni, undagi psixologik qonuniyatlar, psixologik bilimlaming inson 
va jam iyat  hayotidagi  o ‘m i  va  aham iyati,  pedagogik  psixologiyaning 
m etodlari  bilan  tanishtirishdan  iboratdir.
Psixologiya  fanining asosiy vazifalariga  m agistrlam i  ijtim oiy  fao - 
liyatning  pedagogik  faoliyat,  ta’lim  va  tarbiya,  m ehnat,  pedagogik 
baholash  psixologiyasi,  pedagogik  faoliyatni  boshqarish  kabi  y o ‘n a - 
lishlarda o ‘qituvchi m ehnatini tashkil etish, pedagogik jam oalarda ishni 
tashkil  etish  om illari,  mexanizmlari  va  shart-sharoitlari  bilan  ta n is h - 
tirish,  ta ’lim   faoliyati  motivlarini  m uk am m al  o ‘zlashtirish,  ta la b a - 
laming ta’lim dagi qobiliyat va iqtidorini o ‘stirish yo‘llari,  ham da u lam i 
rivojlantirish  m asalalariga  o ‘rgatish,  b u   borada  ijtim oiy-psixologik 
hodisalar tabiati va mohiyatini tushunishga ko‘maklashishdan iboratdir.
M a ’lum ki,  h a r  bir  yosh  d av rin in g   psixologik  x u su siy a tla rin i 
hisobga oigan holda ta ’limiy va tarbiyaviy ta ’sir o ‘tkazish inson d a o ‘z - 
o ‘zini anglashni vujudga keltiradi.  Shaxsda o ‘z -o ‘zini anglash tu y g 'u si 
qancha  erta  uyg‘onsa,  shaxsiy  nuqtai  nazar,  o ‘z  xulqini  his  qilish, 
o'zining  am aliy  va jism oniy  im koniyatlarini  baholash  shunch alik  tez  
paydo  bo ‘ladi.  X uddi  shu  asnoda  injiqlik,  o ‘jarlik  va  qaysarlik  kabi 
illatlam ing tarkib topishiga  ruhiy to ‘siq vujudga keladi.
M a n b a la rd a   t a ’k id lan ish ich a,  sh a x sla ra ro   m u n o sa b a tla rd a g i 
qaram a-qarshilik,  inqiroz  rivojlanish  qonunlariga  loqayd  q ara sh n in g  
oqibatidir.  In so n   psixikasidagi  um idsizlik,  ijtim oiy  a d o la t  u c h u n  
kurashish ruh ining o'zgarishi — nazariya bilan turm ush n o m u ta n o sib - 
ligining  m ah su lid ir.  O dam larda  e ’tiq o d ,  dunyoqarash,  m u o m a la , 
m uloqot,  m u staq il  xulq-atvorni  shakllantirish  ko ‘proq  y u q o rid a g i

---

om illarga  bog‘liqdir.  K ishilardagi  tashabbuskorlik  ham d a  to'siqlam i 
yengishga intilishning shakllanishida psixologik bilimlaming o‘mi kattadir.
U m um an ijtimoiy hayotning barchajabhalarida — jum ladan, oila, 
larbiya muassasalari, ishlab chiqarish korxonasi va jam oat tashkilotlarida 
psixologik ilm lardan foydalanish ta ’lim va tarbiyada shaxslararo ijobiy 
m unosabatlar  o ‘m atish n in g ,  ishlab  chiqarish  sam aradorligini  oshi- 
rishning garovidir.
T a’limdagi  yangilanish,  asosan,  „Davlat  ta ’lim   standartlari“ ni 
ishlab  chiqishnigina  am alga  oshirm ay,  balki  t a ’lim   jarayoni  orqali 
o ‘quvchining  o ‘z  kelajagini  yorqin  tasaw u r qila  oladigan,  bu  borada 
o ‘z taqdiri va o ‘z shaxsiga ongli munosabatda b o ‘lib, turli faoliyatlarda 
o ‘z -o ‘zini  rivojlantira  oladigan  erkin,  faol  va  m ustaqil  shaxsni  shakl- 
lantirishni ko‘zda tutadi.
Mazkur darslikning  ahamiyati  yana  shundaki,  u  mustaqil  yurtimiz 
fuqarolari psixologiyasida ro ‘y berayotgan o‘zgarishlar, ulaming hayotga, 
umuminsoniy qadriyatlaiga, kasb-kori, oilasi, o ‘z salomatligi va yaquílariga 
b o ‘lgan  m unosabatlarida  milliy  m afkuramizning  asosiy  m azm un  va 
m ohiyatlari  n am oyo n   b o ‘layotganligi  bilan  uyg‘u n   tarzda  bayon 
etilganligidir. Zero, mustaqillik psixologiyasini ongi va shuurida aks ettiigan 
hamyurtlarimiz,  birinchi  navbatda,  yosh  avlod  kundalik  muomalasi  va 
turm ush  tarzida  o ‘sha  m illat  va jamiyat  taraqqiyotiga  xizmat  qiluvchi 
solih amallarga intilaveradi va sog‘lom g‘oyalarsiz yashay olmaydi.
Yuqoridagilardan  kelib  chiqqan  holda  biz jam iyatim iz  hayotida 
ro ‘y berayotgan barcha o ‘zgarishlam ing ijtimoiy psixologik mohiyatini 
b o ‘lg‘usi  mutaxassislar  to m o n id an   o ‘zlashtirilishiga  k o ‘m ak beruvchi 
ilmiy m anbalam ing aham iyatini yana bir m arotaba ta ’kidlashni istardik. 
Z ero, m am lakatim izda o ‘zining sifat bosqichi doirasida muvaflfaqiyatli 
am alga  oshirilayotgan  K adrlar  tayyorlashning  M illiy  dasturi  barcha 
ishlarimizning  am aldagi  g ‘oyaviy  yo‘nalishini  belgilaydi.
Darslik  oliy  o ‘quv  yurtlarining  „Pedagogika“  va  „Psixologiya“ 
y o ‘nalishlariga  ix tiso slash m ag an   m u taxassisliklar  b o ‘yicha  tahsil 
olayotgan magistratura bosqichi talabalari uchun m o ‘ljallangandir.  Unda 
O ‘zbekiston  Respublikasining  „T a’lim  to ‘g ‘risida“gi  Qonuni  g‘oya- 
laridan  kelib  chiqqan  h o ld a   h a r  tom onlam a  m ukam m al,  malakali 
m utaxassislar  tayyorlash  vazifasi  ko‘zda  tutilgan.
Zotan,  m ustaqil  respublikam izning  kelgusidagi  rivoji,  ravnaqi 
h a r  tom onlam a  barkam ol,  o ‘ziga,  boshqalarga,  jam iyatga,  tabiatga 
va  m ehnatga  to ‘g‘ri  m unosab atin i  bildira oladigan,  mustaqil  faoliyat 
k o ‘rsata  oladigan,  ijodkor  va  tadbirkor  shaxsga  bog‘liqdir.  Talabada 
a n a  shu xususiyatlaming rivojlanishi so‘zsiz o ‘qituvchiga, uning o ‘quv- 
tarbiya jarayonini to ‘g‘ri boshqara olishiga bog‘liq.  Bugungi kunda har 
4

---

bir  fan  o ‘qituvchisi  o ‘quvchilarga  „D avlat  t a ’lim   stan d artlari“ d a  
belgilangan  bilim lar  m e’yorini  o ‘rgatish,  dem ak k i,  „yaxshi  filolog“ , 
„yaxshi  fizik“ ,  „yaxshi  ad ab iy o tch i“ ,  „y axshi  ta rix c h i“ ,  „yaxshi 
iqtisodchi“ ,  „yaxshi  m uhandis“  b o ‘lish  em as,  balki  o ‘z sohasiga  d o ir 
fanlarni  o ‘qitish  orqali  talaba  shaxsining  y u q o rida  ko‘rsatib  o ‘tilgan 
jihatlarini tarbiyalay oladigan  yaxshi o ‘qituvchi boMishi  lozim. Yaxshi 
o ‘qituvchi b o ‘lish  uchun  esa  o ‘quv jarayonini  yaxshi,  to ‘g‘ri,  odilona 
va oqilona boshqara olishi juda muhimdir.
Ushbu darslik yoshlarga aynan psixologik bilim  asoslarini beisa-da, 
umid  qilamizki,  ulam i  o ‘z  atrofida  ro‘y  berayotgan  islohotlarga  xolis 
baho  berish,  o ‘zi  va o ‘zgalar  ruhiyati  sir-asrorlariga  befarq bo‘lmaslik, 
o ‘z layoqatlarini o ‘stirishning elem entar vositalaridan boxabar bo‘lishga 
yordam beradi. Chunki shaxs o ‘z qobiliyati,  iqtidori, layoqati, tafakkuri, 
diqqati,  xarakteri  xususiyatlarini  bilib,  uni  to ‘g ‘ri  yo‘naltira  olsa,  bu 
nafaqat shaxsning o'ziga,  balki jam iyat  uch un   h a m   katta  n af keltiradi.
0 ‘q uvchilar  hukm iga  havola  e tila y o tg a n   u sh b u   darslik  h am  
mustaqillikning bizga yaratgan cheksiz im koniyatlari,  ijodiy va mustaqil 
tafakkur qilishning m evalaridandir.  C hunki zam onaviy kadrlar oldiga 
qo‘yilayotgan  eng  m uhim   vazifalardan  biri  —  m alakali  mutaxassislar 
sifatida o ‘zligini, o ‘z qobiliyatlari,  individualligi, shaxsiy fazilat ham da 
xislatlarini  bilgan  holda atrofidagilar  m eh n atin i  oq ilo n a  tashkil  etish 
va ijtimoiy foydali  m ehnatning barcha so h alarida  iqtidorli  kasb sohibi 
sifatida faoliyat ko‘rsatishdir.  Bu o ‘rinda inson  ruhiyati qonuniyatlarini 
o ‘rganuvchi psixologiya fanining o ‘m i va roli b e n ih o y a  kattadir. Yosh 
avlodni  yangicha  ta ’lim  standartlari  asosida,  ja h o n   talablariga javob 
beruvchi  m utaxassislar  qilib  tarbiyalash  ishi  o liy   o ‘quv  yurtlarida 
tahsil  olayotgan  yoshlar u ch u n   yangi  darsliklar,  o ‘quv  q o ‘llanm alari, 
risolalar tayyorlashning ham   yangicha u slu b la ñ n i  talab etm oqda.
Darslik psixologiya asoslari  b o ‘yicha  m u x ta sa r bilim lam i bergani 
bilan,  uning h ar bobi yakunida tavsiya etilgan  topshiriqlar,  m ashqlar, 
testlar  va  mustaqil  bajarish  uchu n   berilgan  m avzular  talabalam i  o ‘z 
ustida ishlashga o ‘rgatadi va psixologiyaning b o sh q a  m asalalarini ham  
mustaqil o ‘rganish  va ruhiy hodisalam i  tahlil  qilishga yordam  beradi.
M uallif h ar bir  o ‘quvchi  kitobni  m u to a la   q ilish jarayonida  u n d a 
ko‘tarilgan  m uam m olarga  befarq  q o lm a y d i,  ja h o n d a   va  m ustaqil 
yurtimizda ro‘y berayotgan olam shum ul voqealar m ohiyatini anglashda 
va ularga nisbatan faol hayotiy m avqening sh ak llan ish id a ko‘m akdosh 
b o ‘ladi,  deb  um id  qiladi.