Ўзбекист0н рeспубликаси олий ва ўрта махсус таълим

Шарқда педагогик диагностика еиементларининг қўлланилиши.
Слн\рқдии педагогик диагностика елементлари қўлланилганидан гувоҳлик Имииврҳи нмнбаЖар мавжуд. «Авесто» таълимоти, “Қуръони Карим» сабоқлари, Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил ал- Бухорий (810-970), Абу Исо Муҳаммад ибн Исо ат-Термизий (824-892) каби Ҳадис илмининг улуғлари, тасаввуф илми (суфийлик тариқати)нинг намоёндалари: Баҳовуддин Накшбандий, Абдухолиқ Ғиждувоний, Нажмиддин Кубро каби олим-у фузалолар комил инсон тўғрисидаги ғоялари билан Шарқда таълим-тарбия жараёнининг ривожига улкан ҳисса қўшдилар. Уларнинг таълим-тарбияга оид ■ л.11 и. 111.у 111:и педагогик диагностика елементларини ҳам учратамиз. Хусусан, ир.ҳҳии олимларнинг. таълимотларида "устоз-шогирд” муносабатларини ўрганиш ва тадқиқ қилиш, илм ўрганиш борасида ёшларнинг ақлий қобилиятини ташхислаш ва ривожлантириш, уларни касб танлашлари учун имкониятлари ва қобилиятлари илмини диагностика қилишга оид ғоялари ўз ифодасини топган.
Шарқ Уйғониш даврининг 1-босқичида яшаб, ижод етган Абу Носир Фаробий (789-950), Абу Али ибн Сино (980-1037), Абу Райҳон Беруний (937- 1051), Кайковус (Х! аср), Аҳмад Югнакий (ХИ аср), Маҳмуд Қошғарий (ХИ аср) каби алломалар таълимотида ҳам илм ўрганиш, тарбия масалаларини ҳал қилишида ёшларнинг ички қобилиятларини ташхислаш масалалари алоҳида аҳамият касб етади. Шарқ Уйғониш даврининг 2-палласида яшаб, ижод етган ўзбек бадиий тилининг асосчиси, буюк давлат арбоби Мир Алишер Навоий ўзининг тарбиявий аҳамиятга молик бўлган ноёб асарлари, достонлари, шеърият оламидаги мулки мероси билан инсоншунослик тўғрисидаги фаннинг шаклланишига замин яратган бўлса, илмий тафаккур ва фалакиёт илми соҳасида етук дунёқараш соҳиби бўлган Мирзо Улуғбек маърифий қарашлари, Заҳириддин Муҳаммад Бобур ва бошқа адиблар
ў/,лурининг ўлмас ижодиёти билан педагогика тараққиётига салмоқли ҳисса қўшдилар.
Алишер Навоийнинг «Маҳбуб ул-қулуб» асарида замонавий педагогик диагностика системасида муҳим ўрин тутувчи омил - ўз-ўзини тарбиялаш масаласининг моҳияти ёритилади. Бу борада билдирилган фикр мазмунига кўра, боланинг ўзи йўл қўйган хато ва камчиликларини ўзи ангиаб оииши ҳамда улами бартараф етиш учун имконият яратиш зарур. Мутафаккирнинг еътироф етишича, кимки бу борада яратилган имкониятдан тўғри фойдаланса, ўз хатосини англай олади ва уни бартараф етишга ҳаракат қилади; кимки йўл қўйилган хатони англаш ва уни тўғрилашга ҳаракат қилиш ўрнига турли баҳоналарни рўкач қилаверса, хатолари яна биттага ошиши учун шахсан ўзи шароит яратади. Келтираётган баҳонаси қанча кўп бўлса, унинг янглишиши, хатоси шунчалик катта кўринади, камчиликларининг мавжуд шаклларини кўрсатган киши билан тортишиш қанча кучли бўлса, эл олдида унинг обрўси шунчалик пасаяди¹.
Мутафаккирнинг илм олиш йўллари хусусидаги қарашлари ҳам муҳим аҳамиятга егадир. Алишер Навоий: билимни тинмай, узлуксиз ўрганиш зарур,- деган ҳукмни илгари суради. Бу йўлда дуч келадиган ҳар қандай қийинчиликни енгиб ўтиш, хатоликларни бартараф этиш мумкин”²,- деб ҳисоблайди. Аниқ ҳаётий мақсадни белгилаб олган ҳолдагина шу мақсаднинг рўёбга чиқиши йўлида қунт билан ишлаш, тиришқоқлик билан ҳаракат қилиш, бу йўналишда олиб борилаётган ҳаракатни охирига етказишда чидамли, матонатли ва саботли бўлишни маслаҳат беради
Тарбияшунос олим Абдулла Авлоний “Туркий Гулистон ёхуд ахлоқ” асарида инсон камолотида тарбиянинг омилини алоҳида таъкидлаб, «Жаноби Ҳақ инсонларнингг асл хилқатда истеъдод ва қобилиятли, яхши ила ёмонни, фойда ила зарарни, оқ ила қорани айирадиган қилиб яратган. Лекин бу инсондаги қобилиятни камолга етказмоқ тарбия воситасида бўладир. Агар бола яхши тарбия топиб, бузуқ хулқдан сақланиб, гўзал хулқларга одатланиб катта бўлса, бахтиёр бир инсон бўлиб чиқади. Агар тарбиясиз, ахлоқи бузилиб ўсса, насиҳатни қулоғига олмайдиган, ҳар хил бузуқ ишларни қиладиган нодон. жоҳил бир расвойи одам бўлиб чиқади”³,-деб таъкидлайди.
Шарқда педагогик диагностика элементларини қўллашда инсонни вояга етказиш масалаларига жиддий эътибор берилган. Халқ педагогикаси ўзбекона ахлоқ, одоб ва тарбиянинг мураккаб барча қирраларини ўзида мужассамлаштиради. Халқ педагогикасида тарбиянинг турли услубларидан фойдаланилган