¤збекисон республикаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

3. Эркакларнинг елимлама усилдаги ботинкасини учун материал танлаш ва асослаш


3.1 Модель паспорти

1. 
   Пойабзалнинг ёш-жинсий гўрухи- Эркакларнинг
   
2. 
   Пойабзалнинг қиёфаси –ботинкаси
   
3. 
   Қолип фасони –942223
   
4. 
   Бириктириш усули – елимлама
   
5. 
   Танавор материали – хром тузлари билан ошланган полўқожник
   
6. 
   Таглик материали – шаклланган полиўретан
   
7. 
   Пошнаси -
   
8. 
   Пойабзал ГОСТи – 26167-00
   

Танавор конструкцияси – қўйма бетликли , бетлик,тилча , дастак ва ташқи орқа камардан иборат.



Модел паспорти
Жадвал 1.

№	Деталлар номи	1 жуфт учун дет. сони	Ишлатиладиган материал номи	Материал қалинлиги	Материал ГОСТ ива ТУси
1	2	3	4	5	6
	Бетлик	2	Хром полўқожник	0,9-1,5	939-88
	Дастак	4	Хром полўқожник	0,6-1,3	939-88
	Тилча	2	Хром полўқожник	0,9-1,5	939-88
	Орқа ташқи тасма	2	Хром полўқожник	0,6-1,3	939-88
	Дастак детали	2	Хром полўқожник	0,6-1,1	939-88
	Дастак астари	4	Сунъий мўйна		НД
	Бетлик астари	2	Сунъий мўйна	-	НД
	Тилча астари	2	Сунъий мўйна		НД
	Ички орқа тасма	2	Астарлик чарм	0,6-1,1	940-88
	Жияк	2	Астарлик чарм	0,6-1,1	940-88
	Бетлик Оралиқ астари	2	Термобяз	-	19196-84
	Дастак Оралиқ астари	4	Термобяз	-	19196-84
	Ич патак	2	Сунъий мўйна		НД
	Ич патак	2	Картон		9542-89
	Тумшуқ ости	2	Термопласт	-	17-21-597-83
	Бикир дастак	2	Шакиллантирилган кожкартон	-	17-24-84
	Асосий патак	2	Чарм	2,4	29277-92
	Тўлдиргич	2	Картон С-1	1,8	9542-89
	Таглик	2	Шакилланган ПУ	3,5	Д

4. Эркакларнинг елимлама усилдаги ботинкасини лойихалаш усуллини танлаш ва асослаш.


Ҳозирги пайтда бизнинг республикамизда ва барча хамдўстлик давлатларида энг кўп тарқалган усуллар қуйидагилар: график-нусхалаш усули, бикр қобиқ усули ва Италянча усул. Аммо айрим малакали моделерлар хозир хам, устки деталларнинг лойихалашнинг нусхалаш усулидан фойдаланадилар.


4.1 Пойабзалнинг лойихалашни график-нусхалаш усули


График-нусхалаш усулида, олдин қолипни ён сиртларидан нусха олиб, қолипни ўртача нусхаси топилади, сўнгра график усулда пойабзалнинг моделини деталлари чизилади. Чизмани чизаётганда оёк панжасининг анатомик ва физиологик тузулиши, тайёр пойабзалнинг деталларини давлат стандарти бўйича асосий ўлчамлари хисобга олинади, хамда моделер (констрўқтор)ни малакаси катта ахамиятга эга бўлади. Пойабзалнинг эскизини танлаб олгандан кейин, моделер тегишли қолипни ён сиртларини ўртача нусхасини (Ј¤Н) бирорта аниқ ва қулай усулда олиб, уни координата ўқларига жойлаб, оёқ панжасини анатомик нуқталарининг холатини белгиловчи базис чизиқларини ўтказади. Сўнгра давлат стандартининг талабига асосан, тайёр пойабзалнинг назорат чизиқлари ўтказилади.
Базис ва ёрдамчи чизиқларни ўтказгандан кейин қабул қилинган қўлланмага асосан тўрли қиёфадаги пойабзалларни чизмаси чизилади.

а). б). в).

Қолипни ўлчамлари ва тузилиши; Оёқ панжасининг анатомик ва физиологик тузулиши; Пойабзал корхоналарида ишлаб чиқарилаётган тўрли конструкция-даги пойабзалларни лойихалашнинг амалий тажрибалари, хамда моделерни малакаси хисобга олиниши график-нусхалаш усули-нинг афзалликлари хисобланади.

График-нусхалаш усулини ўрганиш жуда осон бўлиб, тўрли конструкциядаги пойабзалларнинг лойихалаш назарий билимларини мустақил ўрганиб, тезда назарий билимларига ижодий ёндошган холда, уларни амалда қўллаш мумкин Шунинг учун кўрс лойихасида пойабзални лойихалаш учун график-нусхалаш усули танланди.


4.2 Эркакларнинг елимлама усилдаги ботинкасини устки қисмини лойихалаш
4.2.1 Қолипнинг ён сиртини (юзасини), шартли нусхаларини олиш


Нусхаси олинадиган қолипни асосий ўлчамлари давлат стандартига тўғри келиши текширилади, унга ён сиртларини ташқи ва ички томонларга ажратувчи чегара чизиқлари ўтказилади. Агар қолипнинг таг қисмида металл пластинка бўлмаса, у холда шу қолип учун тасдиқланган патакнинг шаблони ёрдамида, ахми қисмининг ички томонини, яъни ён сирти билан таг қисмининг чегара чизиғи чизиб олинади.
Чегара чизиқлари товон қисмида В_к, В_с, В_б ва Б, юқори қирраси ва тумшуқ тутам қисмида В_г, С¹, Н_в ва Н_с нуқталари орқали ўтади.
В_к нуқта, товон қисмининг тагини ўртаси, Н_в нуқта тумшуқ қисмининг ўртаси, В_с эса товон қисмининг энг бўртиб чиққан жойининг ўртаси хисобланиб, В_к В_с= 1/3 В_к Б.га тенг.
В_б нуқта қўнжсиз ботинкаларнинг баландлигини қиймати жадвалдан олиниб, орқа контўрнинг эгри чизиғи бўйича белгиланади. В_г нуқта юқори қиррасининг ўртаси бўлиб, товон қисмининг энг бўртиб чиққан жойидан 0,55L_оп масофада жойлашади. Шу нуқта оркали Қолипнинг қучоқ ўлчами ўлчанади. С¹ нуқта юқори қиррасининг тугаш қисмида жойлашади.
Бунда СС¹=0,5 (СП¹_тт-С П¹ит) бўлиб, П¹тт ва П¹_ит нуқталари П_тт ва П_ит нуқталар проекцияси хисобланади.
Белгиланган нуқталарни махсус андаза ёки ингичка эгилувчан чизғич ёрдамида туташтириб, қолипни чегара чизиклари утказилади.


4.2.2 Қолипнинг ўртача нусхасини координата ўқларига жойлаштириш, базис
ва ёрдамчи чизиқларни чизиш.


Чизмачилик қоғозининг чап паст бўрчагида координата ўқлари ХОY ўтказилади. О нуқтадан OY ўқида В¹_к нуқтаси белгиланади. (ОВ¹_к=h_П+5 мм); бу ерда h_П - Қолипнинг пошна қисмини баландлиги, мм да. 5 мм эса устки деталларнинг қалинлиги.
Қолипнинг ўртача нусхасини В¹ нуқтасига ўрнатиб, тутам қисмини энг чиқиб турган нуқтасига ОХ координата ўқини уринма қилиб, қолипни ўртача нусхасининг уч қисмини белгилаб олинади (Н¹_c нуқта).
В^|_к нуқтада қолипнинг нусхасини ушлаб туриб соат мили бўйича қолипнинг нусхаси бурилади то Ј.¤.Н нинг ички тутам чизиғига ОХ ўқи уринма бўлиб ўтгунча ва ўртача нусханинг уч қисмини белгилаб олинади (Н¹¹_с). Н¹_с ва Н¹¹_с нуқталарини бирлаштириб ўрта нуқтаси (H₁) белгиланади. Н₁ нуқтасига Ј.¤.Н. уч қисмини ўрнатиб, унинг контури ёрдамчи чизиу билан чизилади.
Қолипнинг ўртача нусхасини ёрдамчи чизиқ ёрдамида чизгандан кейин янги координата ўқи (Х^IO₁Y^I) ўтказилади. Янги координата ўқини ўтказиш учун: В¹_к нуқтадан, ОХ ўқига В_кП=0,62L_к.у.н радиусида ёй чизиб П_С нуқта аниқланади. В^|_к ва П_С нуқталар орқали янги Х^I ўқи ўтказилади. O₁Y^I ўқи эса В¹_кХ га тик ва ўз навбатида қолипнинг ўртача нусхасининг орқа қисмини энг бўртиб чиққан нуқтасига уринма бўлиб ўтади. Бу янги Х^IO₁Y^I ўқи пошнанинг баландлигини хисобга олувчи ўқ бўлади.
Қолипни товон қисмини бўртиб чиққан нуқтасидан асосий (базис) чизиқларигача бўлган масофа Х=L_к.у.н тенгламаси ёрдамида хисобланади. Оёқ панжасининг анатомик нуқталарини ва (а) коэффициентини билдирувчи қуйидаги асосий базис чизиқлар мавжуд.
Базис чизикларни хисоблаш

Анатомик нуқталар	Асосий чизиқ	Коэффициент(а)	киймати
Ички тўпиқ маркази . . . Оёкнинг букилиш нуқтаси . . Оёк панжасининг ўртаси . . Биринчи кафт суягининг дистал бошчасини маркази . . Бешинчи бармоқ охири . .	I II III IV V	0,23 0,41 0,48 0,68 0,78

Базис чизиқларни ўтказиш учун Х¹О₁У¹ координат ўқини О₁ нуқтасига, шаблоннинг О₁ нуқтаси қўйилади, горизонтал чизғич эса О₁Х¹ ўқида ётиши шарт.
Қолипга катта ёрдамчи назорат ва кичик ёрдамчи чизиқлари ўтказилади. Катта ёрдамчи чизиқ В₃Г гулчиннинг баландлиги В₃

27
О₁В₃=0,15 N_мм+12,5мм= 48 мм
ва V базис чизиғининг масофасини ўртаси Г нуқта орқали ўтади. Г^I ва Г¹¹ нуқталари Ј¤Н билан V базис чизиғининг учрашган нуқталари. Кичик ёрдамчи В_б Д чизиқ В_б нуқтадан.
О_IB_б=0.15 Nмм+25.5мм= 55 мм
В_зГ чизиғига паралел холда, II- базис чизиғи билан учрашгунча ўтказилади. II- базис чизиғи билан катта ёрдамчи чизиқнинг (В_ЗГ) учрашган нуқтасини Д^I деб белгилаб, В_б нуқтаси билан туташтирилади ва В_б Д^I чизиғининг I базис чизиғи билан кесишган нуқтасини Д^П деб белгиланади. Д^I Д^П ва В_Г П_П чизиқларини тенг иккига бўлиб Д^I Е^I = Д^II Е^I , ва В_Г Е = ЕП_П, ЕЕ^I нуқталари туташтирилади.
Қўйма бетликли ботинкалар: бетлик, дастак, тилча; ички астарнинг товон қисми, блочка ости, тўқима астари;бетлик ва дастак оралиқ астарлари каби деталлардан иборат.
Қолипнинг ўртача нусхасини, координата ўқларига жойлаштириш, базис ва ёрдамчи чизиқларни ўтказиш, пойабзал товон қисмини ВнД,юқори зийини Д,Ж, тортиш бахясини В_нН₂ контурларини лойихалаш худди қўйма дастакли қўнжсиз ботинкаларни лойихалаш услубига ўхшаш бажарилади.