Ўзбек тилида экспрессивлик ифодалашнинг синтактик усули

Уғлим, менинг асал ўғлим! Ҳамма ёқ топ-тоза бўл-
син (Сўзлашув).
в) ҳар икки ундалма аниқловчи билан қўлла.нади: Ялписига салпм бердик, чевар қизлар, севар қизлар (Уйғун).
е) кейингиси ундов билан такрорланади: Баҳодир, ҳой Баҳодир! югуриб бориб гузардан поччангни айтиб келгин (Т. Пўлат). Ундалма метафорик кўчма маъноли сўздан бўлганда. Бундай қўлланишда ўша ундалма субъектив баҳо билдирувчи қўшимчаларни олади (бул- булим, шунҳорим, асалим, жоним каби). Ана холос, сййра тўти қушим, сайра! (Ҳ. Ҳ. Ниёзий).— Раҳмат сенга, чироғим! (Эртакдан). Менинг кўрар кўзларим, эшитинглар сўзларим (Эртакдан). Бобонг айлансин, қароғим, қўл-оёғим, яроғим, йўл азоби кўп ёмон (Эр- такдан).

4. 
   Ундалма баҳо номларини ифодаловчи сўз ва би- рикмалардан бўлганда: Еки ўғлимнинг ёғ-гўштлари қу- туртиряптими сени? Гапир, Аҳмад коскининг қизи! (Ҳ. Ҳ. Ниёзий). Йўқол, сочи юлуқ бадбахт (Ҳ. Ҳ. Ниё- зий).
   
5. 
   Ундалма лақаб сўзларидан бўлганда:
   

• 
  Ҳе, аралашма бўтқа!
  
• 
  Хўш, ким бўтқа?! Қани айт, такатумшуқ! (Эр- такдан).
  

4. 
   Баъзи бир модал маъно ифодаловчи қўшимчалар билан қўлланганда. Бунда сўзловчининг салбий ёки ижобий муносабатлари акс этади. Дадажон!.. Умрим- нинг охиригача айтганингизни қиламан. Ҳикматчик, азизим... [О. Ёқубов). Сенга эсдалик бўлиб қолсин, бо- лакай (Эртакдан). Узингизни гўлликка солманг, отин- ча! (О. Ёқубов).
   

1. Бундай қўшимчалар жуда кўп ва уларнинг модал маънолари хилма-хил. Лекин бу ўринда бир неча ми- сол билан чекланамиз.

4. 
   Ундаш бир вақтнинг ўзида бир неча шахсга қара- тилиши мумкин:— Бобожон, Бувижон! чекманглар озор... (Эртакдан). Кўрсатиб ўтилган кучайтириш усул ва воситалар ичида энг характерлиси субъектив баҳо формаларидир. Шунга кўра санаб ўтган усулларимиз- нинг кўпчилигида мана шу формалар ҳам қатнашган¹.
   

Хуллас, ундалмалар сўзловчининг ўз фикрини баён этишдан аввал тингловчини тинглашга уқишга тайёр- лаш, ҳушёр қилиш билан фикр таъсир кучини ошириш мақсадида қўлланади. Унинг экспрессивлик ифодалаши ўзи қатнашган гапнинг семантикаси характерига боғлиқ, айни пайтда ўша гапнинг эмоционаллик ифодалаши ун- далмага боғлиқ.