Zbek isto n respu blikasi fanlar akad em iyasi

emas, 
balki bu belgining umumlashgan ideal obrazini hamda bu belgini 
zarur 
vaqtda "hosil qilish" ko'nikma va malakasini saqlaymiz.
Boshqacha aytganda, real belgilaming o'zini emas, uning mavhum 
shaklini, u haqdagi bilimimizni xotirada saqlaymiz.
Lingvistik belgida motivatsiya masalasi
Lingvistik belgida ifodalovchi va ifodalanmish o'rtasidagi 
m unosabat 
tilshunoslikniig eng qadimgi muammolaridan biridir. Ilmiy 
lingvistik ta'limotning ilk davridayoq bu masala eng qizg'in baxslarga 
sababchi bo'ldi. Antik davr olimlari ifodalovchi va ifodalanmish o'rtasida 
tabiiy 
bog'liqlikning borligi yoki yo'qligi masalasida ikki guruhga 
(realistlar 
va nominalistlar) bo'lindilar. Ulaming birinchisi - (Geraklit va 
boshq) 
har qanday nom o'zi ifodalagan predmet bilan tabiiy bog'langan 
desalar, 
ikkinchisi (Demokrit va boshq) uni rad etadilar va nom bilan u 
Ifodalagan 
predmet o'rtasida shartli munosabat mavjud ekanligini bayon 
qiladilar.
Har ikki yo'nalishni kelishtirishga harakat qilgan Platon realistlar 
flkrini 
tasdiqlamoq uchun so'z ma'nosi bilan shakl o'rtasidagi muvofiqlikni 
Ve 
so 'z
shaklini u ifodalagan predmet bilan bog'langanligani misollar orqali 
ko'rsatmoqchi bo'ladi. Uning fikricha, R har qanday harakat vositasidek 
taeavvur 
qilinadi, shu tufayli dastlab nom qo'yuvchilar uchun xarakat, 
U/llish 
hodisasini ifodalashda R tovushi ajoyib vosita bo'lib ko'rindi va shu 
maqsadda 
bu tovushdan bir necha marta foydalandilar: rayn "oqmoq" 
(daryo), 
eraykayn "o'zish", srintayn "kovlash", eroyayn "bo'lish", 
wrinulidzayn 
"maydalash va boshqalar. SHuningdek, i tovushi noziklikni, a 
lovushi 
kattalikni ifodalash uchun xoslanganini ta'kidlaydi.
Xuddi shunday fikr М. V. Lomonosov tomonidan ham bayon
33

---

qilinadi; e, i, yu mayinlik, erkalanish; kichiklikni; ya mayinlik, 
yoqimlilikni; o, o' qo'rqinchli va kuchli narsalami (qaxr, qo'rqinch, g'am) 
ifodalash uchun xoslanganini ko'rsatadi.
Lipgvistik belgining ifodalovchi va ifodalanmish munosabatiga 
bunday qarash keyingi davrlarda ham rivojlantirildi. Xususan, Leybnits, 
Gumbol’dt, e. Benvenist, R. YAkobson asarlarida belgi va predmet 
o'rtasida motivatsiyaning borligi e'tirof etiladi. e. Benvenist ifodalovchi va 
ifodalanmish o'rtasidagi munosabat erkin emas, aksincha-zaruriydir, deydi. 
"Xo'kiz" tushunchasi mening ongimda albatta bog' tovush kompleksi 
(ifodalanmish) bilan tenglashtiriladi, har ikkisi yaxlit holda mening 
ongimda o'mashgan. Darhaqiqat, bir qator so'zlaming tovush qobig'i 
dunyo tillarida bir-biriga o'xshaydi. Masalan o'zb.