|
O ‘zbekiston Respublikasining g ‘azna majburiyatlari — ularning egalari budjetga pul mablag'lari berganliklarini tasdiqlovchi hamda bu qimmatli qog'ozlarga egalik qilishning butun muddati davomida qayd etilgan daromadni olish huquqini beaivchi, taqdim etuvchiga tegishli qimmatli qog'oz turidir.
Mamlakatimizda g‘azna majburiyatlarining quyidagi turlari chi- qarilishi ko‘zda tutilgan;
qisqa muddatli (BILL) — bir yilgacha bo'lgan m uddatga mo'ljallangan g'azna majburiyatlari;
o'rtacha muddatli (NOTE) — bir yildan besh yilgacha muddatga mo'ljallangan g'azna majburiyatlari;
uzoq muddatli (BOND) — besh yil va undan ko'proq muddatga mo'ljallangan g'azna majburiyatlari.
Uzoq va o 'r tacha muddatli g‘azna majburiyatlarini chiqarish to'g'risidagi qaror 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tom o nidan qabul qilinadi. Qisqa muddatli g‘azna majburiyatlarini chiqarish to‘g‘risidagi qaror esa 0 ‘zbekiston Respublikasi M oliya Vazirligi tomonidan qabul qilinadi.
G 'azn a majburiyatlarini chiqarish to'g'risidagi qarorlarda daro- madlarni hamda majburiyat qarzlarini to'lash shartlari belgilab qo'yiladi. O'zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligiga asosan vek-
sel bu — veksel beruvchining yoxud vekselda ko'rsatilgan boshqa
to'lovchining vekselda nazarda tutilgan muddat kelganda veksel egasiga muayyan summani to'lash yuzasidan qat’iy majburiyatini tasdiqlovchi qimmatli qog‘ozdir.
Veksellarni chiqarish, ro‘yxatdan o 'tkazish qoidalari, ularni chiqarish va muomalada yuritish shartlarini O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki va 0 ‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomoni- dan birgalikda belgilaydilar.
Veksellar quyidagi turlarga bo'linadi:
oddiy veksel (solo);
o'tkazma veksel (tratta).
Veksel beruvchining muayyan summadagi pulni veksel oluvchiga yoxud uning buyrug‘iga binoan belgilangan muddatda yoki uning talabiga ko'ra to'lashdan iborat qat’iy majburiyatini o'z ichiga olgan hujjat oddiy veksel hisoblanadi. Oddiy vekselda ikki shaxs islitirok etadi, ya’ni veksel beruvchi va uni birinchi oluvchi. Boshqa qarz qog'ozlardan oddiy vekselni ajratib turadigan xususiyatlari mavjud bo'lib, ular quyidagilar hisoblanadi:
veksel o'tkazma yozuv asosida qo'ldan-qo'lga o'tadi;
veksel bo'yicha majburiyat ikkala ishtirokchi o‘rtasida ham- korlikda bo‘ladi;
imzo va muhrlarni notarial tasdiqlash shart emas;
veksel garov bilan ta ’minlanmagan abstrakt pul hujjatidir;
to'lov muddati kelib to'lanmagan veksel ucluin notarial da’vosini amalga oshirishi lozim.
Vekselning ikkinchi turi bo'lib o'tkazma veksel hisoblanadi. Veksel oluvchining muayyan sum m adagi pulni oluvchiga yoxud uning buyrug‘iga binoan boshqa shaxsga belgilangan muddatda yoki uning talabiga ko'ra to'lash to'g'risidagi qat’iy buyrug'idan iborat to'lov'chiga qaratilgan hujjat o'tkazma veksel hisoblanadi.
Bunda to'lovchi veksel bo'yicha belgilangan muddatda to'lovlarni amalga oshirishga (akseptni bajarishga) roziligini yozma ravishda tasdiqlashi shart.
Oddiy (solo) vekseldan farqli ravishda o'tkazma (tratta) vekselda uchta ishtirokchi qatnashadi; veksel beruvchi (trassant), veksel birinchi oluvchi (remitent) va veksel bo'yicha to'lovchi (trassat). Trassat vekselga vekselda ko'rsatilgan m uddatda va summ ani to'lashga roziligini bildirishi, ya’ni aksept qilishi shart.
Trassat vekselga aksept (to'lashga roziman) beigisini qo'ygandan so'ng bu veksel muomalaga kiradi.
Vekselda q o ‘yiladigan majburiy rekvizitlar 1930-yil 7 - iyunda Jenevada veksel to ‘g‘risidagi xalqaro konvensiya asosida olib boriladi. Davlatlar o ‘zlaridagi veksel m unosabatlarini ushbu konvensiya shartlariga asosan unifikatsiya qilishlari lozim.
Veksel bo‘yicha foiz to ‘lovlari «diskont» deb atalib, uning miqdori veksel summasiga kiritilishi yoki alohida ko‘rsatilishi mumkin. Vekselni o'tkazish uni orqa tomonidagi yozuv (indossament) va qo ‘shimcha rasmiy varaq orqali olib boriladi. Indossamentdagi yozuvlar albatta beruvchi va oluvchining imzosi va ularning muhri bilan tasdiqlanadi.
Xalqaro amaliyotda vekselning iqtisodiy mohiyatiga qarab quyidagi turlari mavjud:
tijorat vekseli.
moliyaviy veksel.
fiktiv veksel.
bank vekseli.
Tijorat vekselining asosini aniq tovar b o ‘yicha oldi-sotdi bitimi tashkil etadi.
Moliyaviy vekselning asosida esa m a ’lurn miqdordagi pulning harakati yotadi, ya’ni veksel yordamida qo'shim cha kredit beriladi.
Fiktiv veksel asosida na tovar oldi-sotdi bitimi, na pul xarajati yotadi. Fiktiv (soxta) vekselga bronza, do'stona va kutib olish veksellari kiradi. Bronza veksel hech qanday haqiqiy ta ’minotga ega emasdir. Bu yerda veksel b o ‘yicha to'lovchi oldindan to ‘lovga qobiliyatli emas. D o ‘stona vekselda oldindan kelishilgan sxemada to ‘lovga qobi liyatli shaxs to'lovga qobiliyatsiz shaxsga to ‘lov vositasi sifatida yoki vekselda ko‘rsatilgan summani bankdagi hisobi asosida undirib olish
tushuniladi.
Bank vekseli bu ban k - em i ten tn in g bir to m o n lam a vekselda ko'rsatilgan muddatda va undagi summani to ‘lash haqidagi so‘zsiz majburiyatdir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
