Збек и с то н республикаси олий ва урта махсус таълим



Download 8,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/83
Sana25.02.2022
Hajmi8,79 Mb.
#288441
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   83
Bog'liq
Qadimgi va O'rta asr G'arbiy Yevropa falsafasi (S.Yo'ldoshev va b.)

Тафаккур конунлари. Аристотел анъанавий мантикнинг туртта 
конунидан иккитасини: карама-каршиликни ман этувчи ва учин- 
чисини инкор этувчи конунни кабул килди. Аристотелда айни- 
ят ва етарли асос конунларни исботловчи билим сифатида ил-
www.ziyouz.com kutubxonasi


мий билиш х,ак,идаги таълимотида курсатиб утилган. Ш унинг- 
дек, «\еч нарсани аникдаб булмайди, агар бир нарсани айният 
Конуни буйича фикрламасанг», деган тезисида хам шу фикр 
такрорланади. Битта нарса бир вактнинг узида биргаликда бир- 
гина нарсага бир маънода тааллукли ёки тааллукди булмаслиги 
мумкин эмас, дейди. «Метафизика» асарида карама-каршилик 
конунининг мантик,ий аспекти ман этилиши ифодаланган. Бир 
жисм хакида бир-бирига кдрама-кдрши тасдик, ёки инкор туБри 
булиши мумкин эмас. Бу конун Аристотелнинг мантикда оид 
асарларида тахлил кдлинган. Уни туфидан-тутри асослаш мум­
кин эмас, бирок карама-карши карашни асоссиз деб рад этиш 
мумкин. Аслини олганда кдрама-каршилик конуннинг ман эти­
лиши билан бахс юритувчи хар кандай киши ундан фойдала- 
нади. Ундан ташкари, бу конун тан олинмаса, хамма нарса 
ажратиб булмас яхлитликни ташкил этади. Киник фалсафий 
мактабнинг намояндаси Антисфен фикрича, инсон бу инсон 
демакдир дейиш керак, лекин инсон тирик мавжудот ёки ок 
танли, ёки ил мл и дейиш ярамайди. Бундай дейиш конунни 
бузишдир. Биз инсонни илмли инсон деб таъкидласак, унда «а» 
«а» эмас, деб таъкидлаган буламиз. Чунки «илмли» бу инсон 
деган ran эмас. Гуё карама-каршиликни ман этувчи конун буни 
тасдикдаган булади. Бундан хулоса шуки, инсонни илмли деб 
таъкидлаш демак, инсон айни бир вактнинг узида «а» (инсон), 
ва «а» эмас (илмли) деган маънони англатади. Лекин «илмли» 
инсонга карама-карши деган нарса эмас. Яъни «а» эмас, деган 
хулоса чикмайди.
«А» айни бир вактнинг узида «в» ва «в» эмас деб тасдикдаш 
ман этилади, яъни ran субъектга тааллукди, лекин ундан фарк 
Киладиган предикат хакида бормокда. Лекин ran субъект билан 
предикат уртасидаги фарк хакида бораётгани йук. Софистик 
таълимотга кура уларни карама-каршилик деб айтиш мумкин.
Антисфен фикри шу маънода тугрики, агарда муайян нарса 
субъектда рад этилса ёки тасдикланса, предикатда хам шу нар­
са рад этилади ёки тасдикланади. Масалан, ноборлик (мавжуд 
эмас), лекин ноборлик мавжуд (демак, у мавжуддир).
Аристотел илгари сурган карама-каршиликни ман этувчи 
Конун бахсларга сабаб булди. Гегель Аристотелни танкдц килиб 
айтадики, унинг бу конуни дархакикат вужудга келиш, узга­
риш, ривожланишни инкор этувчи метафизик характердадир. 
Гегелнинг эътирози бу конуннинг мазмунини тушунмаганида- 
дир. Аристотелнинг карама-каршиликни ман этувчи конуни мут- 
локдир. Бу конун объектив борликка тааллукди булиб, имкони- 
ятдаги борликка тааллукли эмас.
Карама-каршилик конунининг харакат доирасини принци- 
пиал жихатдан чегараловчи бошка усулларни Аристотелда то- 
пиш мумкин. Бу харакатнинг келажаги йук. Чунки келажак им- 
коният доираси билан боишк. Х,озирги вакт кашшокдир. Лекин
www.ziyouz.com kutubxonasi


у потенциал (имконий) жихатдан бойдир. Утмиш уз актуалли- 
ги жихатдан к,ашшокдир. Чунки утмишнинг узгаришга мойил 
булмайдиган угмишда амалга ошган имкониятдан бошк,а хеч 
к,андай имконияти йук.
Учинчисини инкор этувчи мантикий конун к,арама-к,арши- 
ликни ман этувчи к,опундан олдин келиб, айни бир нарсага 
нисбатан «в»нинг хакикийлигини «в» эмасни ёлгон эканлиги- 
ни англатади ва аксинча: «...икки кдрама-карши мулохазалар 
уртасида \еч кандай воситачи булиши мумкин эмас, лекин 
битта субъектдаги \ар кандай айрим предикат ё тасдиклаши 
мумкин ёки инкор этиши мумкин. Кдрама-каршиликни ман 
этувчи конун учинчисини инкор этувчи конунни уз ортидан 
эргаштириши шарт эмас. Лекин учинчисини инкор этувчи конун 
карама-каршиликни ман этувчи конуннинг х,аракатга келти- 
риш шарти булиши мумкин.
Бу демак, карама-каршиликнинг хар хил турлари бор де­
ган маънони англатади.

Download 8,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish