Ўзбек дипломатияси тарихидан


Соловьев С.М. История России, н. IX. с. 353



Download 11,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet89/184
Sana19.12.2022
Hajmi11,99 Mb.
#890942
TuriДиплом
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   184
Bog'liq
O`zbek diplomatiyasi tarixidan

Соловьев С.М. История России, н. IX. с. 353.
188


у зо қ вақтл ард ан буён Р о с с и я ва Х ива ўртасида ўзаро ҳурм ат 
ва савд ога а с о с л а н га н м у н о са б а тл а р б а р қ а р о р б ў л ган л и ги н и
ва б аъзи в о қ еал ар ту ф а й л и улар барҳам т о п г а н л и г и н и , ам м о
ўш а ўзаро ҳурм ат ва с а в д о н и н г қай тад ан ў р н а ти л и ш и и с та гида 
э к а н л и ги н и б и л д и р и ш н и б у ю р д и ” , д ей д и . “ Б и з ў й л а й м и зк и , 
бутун ёруғ ж аҳ о н д а ва ҳеч қай си қ о н у н д а э л ч и н и ў л д и р и ш
та о м и л и йўқ, н и м а са б а б д ан с и зл а р п о д ш о ҳ ҳ а зр а тл а р и н и н г 
э л ч и с и к н я з ь Ч е р к а с с к и й н и гу н о ҳ с и з қатл э т т и р д и н г и з ? ” , 
д е й и ш а д и в а зи р л а р . “ Т ў ғр и ш у н д ай қ и л и н д и , - д е б ж а в о б
б е р а д и э л ч и , - а м м о у б и з г а э л ч и с и ф а т и д а э м а с , б а л к и
д у ш м а н с и ф а т и д а к е л и б , ( б и з н и н г с а р ҳ а д л а р и м и зд а ) ш аҳар 
б а р п о қ и л д и , унда 8000 а с к а р қ о л д и р д и . С ў н гр а б и з то м о н га
отл ан д и ва Х и вага б и р н еч а к у н л и к йўл қол ган ж о й д а б и з н и н г
а с к а р л а р и м и з б и л ан б ўл ган ж а н гд а ҳал о к бўлди. У н и н г қол ган
о д а м л а р и ҳ о з и р г а ч а Х и в а с а р ҳ а д л а р и д а т у р и б д и ва х о н
у л а р н и н г б а р ч а с и н и қ а й т и б б е р и ш н и я т и д а д и р ” . “ С е н и н г
х о н и н г, - д е й и ш а д и б у н га ж аво б ан в ази р л ар , - ил гари п о д ш о ҳ
ҳазратл ар и га м у р о ж аат қ и л и б , с а в д о -с о т и қ н и р и в о ж л а н т и р и ш
м ақ са д и д а ш аҳар қ у р и ш н и сў р а ган эд и , с ў н гр а эс а ш ун д ай
бую к ҳукм дор ш а ъ н и га те га д и га н иш қи л д и - у н и н г э л ч и с и н и
гун оҳси з қатл этд и . Э ҳ ти м о л , с е н и н г ўз х о н и н г о л д и д а гун о- 
ҳ и н г б о р д и р ва к н я з ь Ч е р к а с с к и й учун о с и б ў л д и р и ш и м и зн и
и стаб , бу ерга ю б о р га н д и р ? ” , “ И х т и ё р с и зл ар д а , - д ей д и э л ч и , 
- а м м о хон м ен и ў заро ҳурм атда б ўлиш ва б ар ч а а с и р л а р н и
қ а й ти б б ер и ш н и я т и д а э к а н л и г и н и е тк а зи ш учун ю б о р га н ” 1.
А м м о , а н а ш у т а р зд а д а в о м э т га н с ў р о қ н а т и ж а с и Х и ва 
эл ч и с и ф о й д а с и га ҳал б ў л м а й д и . Т а ш қ и и ш л ар к о л л е ги яси д а
й и ғи л ган вази р л а р уни гун оҳкор с и ф а т и д а ҳибсга о л и ш ҳақида 
ҳукм ч и қ а р ад и л а р . Э л ч и ш у ер д ан тў п п а -тў ғр и қ а м о қ х о н ага
ж ўн ати л ад и . О р ад ан кўп ўтм асдан у ерда А ваз М у ҳам м ад б ек 
н ом аъ лум сабаб б и л а н в а ф о т этад и . Т ах м и н эти ш м у м к и н к и 
р у с а ъ ё н л а р и к н я з ь Ч е р к а с с к и й н и н г ў ч и н и о л и ш у ч у н
и м п ер а т о р д а н уни қатл э ти ш ҳақи д а ф а р м о й и ш о л га н л а р ва 
бу ф а р м о н қ а м о қ х о н а д а и ж р о э т и л г а н . Ш у т а р з д а у л а р
ю қ о р и д а ги с ў р о қ в а қ т и д а ў зл ар и т а ъ к и д л а га н “ э л ч и га ўлим
й ў қ ” ш и о р и га х и л о ф иш тутган лар.
/. 
Ўша асар, 354-бет .
189


П е т ер б у р г бу в о қ е а н и н г Р о с с и я -Х и в а м у н о са б а тл а р и учун 
с а л б и й т а ъ с и р к ў р с а ти ш и н и я х ш и ту ш у н а р д и . Ш у н и н г учун 
б ў л са к е р а к , Х и ва э л ч и с и н и н г ш е р и к л а р и г а ўз в а т а н л а р и га
қ а й т и ш га рухсат б ер и л ад и ва ул ар д ан б и р и га к а н ц л е р ва у н и н г 
ё р д а м ч и с и и м зо с и б и л а н п о д ш о ҳ н о м и д а н б и т и л г а н ё р л и қ
т о п ш и р и л а д и . У н да А ваз М у ҳ а м м ад б е к н и н г ўз а ж а л и б и л ан
в а ф о т э т г а н л и г и (қ а т л қ и л и н г а н л и г и э м а с ) б и л д и р и л и б , 
Х и в а д а ги рус а с и р л а р и н и о зо д қ и л и ш ҳ а қ и д а г и т а л а б о л га 
с у р и л г а н д и . Ш е р г о з и х о н м а с а л а н и н г м о ҳ и я т и н и д а р ҳ о л
а н гл а й д и , албатта. Ш у н и н г учун б ўлса к е р а к , 1722 й и л н и н г
я н в а р и д а бу ер д ан ўз ю ртига қ ай тган с о б и қ ё й и қ к а за к н и н г
м аъ л у м о ти га қ араган д а, Х ива х он и бу ё р л и қ н и ў қи б ч и қ қ а ч , 
ға за б д а н о ё қ о сти га о л и б те п к и л а б т а ш л а й д и 1. Ш у н га қ а р а - 
м асд ан , Ш ер го зи х о н Р о сси я б и л ан яхш и а л о қ а л а р н и ти к л аш га 
у р и н а д и . Ш у м ақ сад д а у Б ухорода э л ч и с и ф а т и д а б и р неча 
йи л д ан буён иш кўриб келаётган Ф л о р и о Б е н е в и н и н и н г ўзига 
ёзган м ахф и й хатларига хайрихоҳлик б и л ан қ а р а й д и ва ж авоб 
м ак ту б л а р и д а н б и р и д а у н и Х и в ага т а к л и ф этад и . А м м о рус 
э л ч и с и Б ухоро-Х и ва м у н о саб атл ар и н и н г бузил га н л и ги туф ай л и
(б у н га у н и н г ў зи ҳам м аъ л ум д а р а ж а д а с а б а б ч и б ў л г а н д и ) 
Бухоро ҳукм дори А булф айзхондан р а с м и й р о зи л и к ола олм айди.
Ш у н д а н с ў н г у Б ухорони я ш и р и н ч а т а р к эти б , Х и в ага етиб 
ке л а д и ва 1725 й и л н и н г август о й и д а Ш е р го зи х о н қаб ули да 
бўлади. А м м о ўз бузуқ н и я т л а р и н и н г о ш к о р а б ўл и б қ о л и ш и д а н
ч ў ч и ган Ф л о р и о Б е н е в и н и бу х о н л и к д а н ҳам м а х ф и й ҳолда 
ч и қ и б к е т и б , Г урьев о р қ а л и П етер б у р гга е т и б к е л а д и . Е тти 
й и л л и к с а ф а р о тд а н қай тган рус э л ч и с и и м п ер а т о р с а р о й и д а
катта и зза т ва э ъ ти б о р б и л ан кути б о л и н а д и . У ў з и н и н г р а с м и й
а х б о р о т и д а Т у р к и с т о н д а г и о л т и н з а х и р а л а р и ва у н и н г
сар ҳад л ари д аги д а в л а тл а р н и н г ҳарб и й қ уввати ҳақи д а б атаф си л
м аъ л у м о тл ар кел ти р ад и . Э л чи Р о с с и я и м п е р а т о р и н и с и ё с и й
ж и ҳ атд ан н о т и н ч Бухоро ва д у ш м ан Х и ва х о н л и к л а р и га қ арш и
те зд а н ҳ ар б и й ю р и ш у ю ш ти р и ш га у н д ай д и ва уни бу и ш н и н г 
м у в а ф а қ қ и я т б и л а н я к у н л а н и ш и г а и ш о н т и р и ш г а к а тт а куч 
с а р ф л а й д и 2. А м м о 1725 й и л я н в а р д а П е тр I ў л га ч , Р о с с и я
и м п е р а т о р и н и н г б о ш қ а қато р ҳ у ж у м к о р л и к н и я т л а р и қато р и д а
1 Ўша жойда.
2. Эдвард Олворт, Ҳозирги ўзбеклар. 100-бет.
190


Ф л о р и о Б е н е в и н и ж о н ку й д и р ган бу м асал а ҳам П етер б у р г 
са р о й и д а қўзғолган ички зи д д и ятл ар қаъри д а й ў қ б ў л и б кетади.
Росси я и м п ер и я с и н и н г Т уркистон сарҳадларига ую ш тирилган 
д астл аб ки ҳарбий хуружи ан а шу тарзд а ўз я к у н и н и топ ад и .

Download 11,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish