қ и л и н г а н ва ч о п э т и л г а н .1 У ҳақд а и н гл и з, ф р а н ц у з ва рус
ти л л ар и д а м аълум дараж ада м атери ал л ар м авж удлигини ҳисобга
о л и б , б у е р д а М и р И з з а т у л л о ҳ н и н г с а ф а р и г а т ў х т а л и б
ўти р м ай м и з. А м м о и н гл и зл ар б и р в а қ т н и н г ўзида Бухорога ян а
б и р ва к и л - Ҳ о ф и з М уҳам м ад Ф о зи л х о н д е ган э л ч и н и ҳам
ю б о р г а н л а р и т ў ғ р и с и д а к е й и н г и в а қ т л а р г а ч а а д а б и ё т л а р д а
эъ ти б о р га м о л и к м аълум от баён қи л и н м аган .
Бу э л ч и н и н г н о м и М и р И ззату л л о ҳ э с д а л и к л а р и д а ти л га
олинган бўлса-да, амм о унинг шахси ҳэқида ва саф ари тўғрисида
б и р о н б и р т а ф с и л о т к е л т и р и л м а г а н . М и р И з з а т у л л о ҳ
кун д ал и к л ар и га ёзган қ и с қ а сў зб о ш и си д а ўз а с а р и н и ёзи ш д а
Бухорога саф ар қилган Ҳ оф и з Ф ози л хон кузатиш ларидан ҳам
ф ойдаланганини таъкидлаб, унинг ном ини ф ақат б и р марта зикр
этиш билан чекланган, холос. М ир Иззатуллоҳ саф арн ом аси н и н г
айрим қисм ларини инглиз (французча наш р билан солиш тирган
ҳолда) тилидан русчага тарж им а қилган Ю. С околов эса, ана шу
маълумотга таяниб, “асарнинг инглизча тарж им асида П екиндан
Қ аш қаргача бўлган масоф адаги 126 б екатнинг ш арҳи келтирилган.
Бу маълумотларни М ир Иззатуллоҳ Ҳ оф и з Ф озилхон деган бир
к и м с ад а н о л г а н ” , д еган ҳ ақ и қ атд ан у зо қ х у л о сан и м ай д он га
та ш л а й д и 2.
Б у е р д а ш у н и т а ъ к и д л а ш л о з и м к и , и н г л и з л а р Б у х о р о
хонлиги га бир вактнинг ўзида и ккита элчи йўллаганлари билан
асосий эътибор ва ваколат М ир Иззатуллоҳга берилган. Унга ўша
п ай тгач а и н гл и з м у стам л акачи л ари учун н ом аъ лум К а ш м и р -
С и н ь ц з я н - Б у хоро й ў н а л и ш и н и с и н ч и к л а б ў р г а н и ш , Ў рта
О си ё д а ги д а в л а т л а р н и н г ҳ ар б и й к у ч -қ у д р а ти г а б аҳо б е р и ш ,
Ҳ индистонга қарш и ш им олдан ю риш юз берганда уни тўхтатиш
1. Мир Иззатуллоҳнинг сафарномаси ўн уч йилдан кейин Г Клапрот
томонидан форсийдан франиузчага ўгирилиб, 1826 йилда Парижда чоп
этилди. Орадан анча вақт ўтгач, бу асар Англиянинг Форейн Оффис
хизмат чиси - капит ан Р.Д.Хондерсон таржимасида 1872 йилда
Калькуттада инглиз тилида босмадан чиқди. Аммо ҳар иккала нашрда
ҳам сафарнома қисқартирилган ҳолда чоп қилинган. Мир Иззатуллоҳнинг
қулёзмаси ҳақида эса ҳозиргача тайинли маълумот йўқ. 1956-57 йилларда
Ю.А. Соколов ана шу таржималардан айрим қисмларини университет
илмий тўпламида рус тилида эълон қилганди. Каранг: “Труды САГУ,
История Средней Азии и Узбекистана. Новая серия. Вып XXVIII, кн.
Do'stlaringiz bilan baham: