Ўзбек дипломатияси тарихидан

(Б а ён и й , “Ш аж арай и Х о р а зм ш о ҳ и ”, 3 2 6 -а ,б )
“ Б у ж а м о а а з и м а т и н и н г с а б а б и ул э р д и к и м ч у н
М уҳам м адш оҳ Қ о ж о р н и н г (Э ронш оҳи) ку ф ф о р и беш ум ор бирла 
Ҳ и р о т устига келиб таш аддуди там ом б и л а м ухосара қи лғони 
(1837 й ил) барча атроф ва а к н о ф д а и ш ти хор топ ти ва ж ам еъ 
м усулм он ахтиға ахди к уф ф ор ж иҳодиға б ақад р и ҳол сайъ ва 
қ ў ш и ш к ў р ги зм о қ л о зи м , б ал к и ф ар з бўлди. Ш аҳри Х ивақ... 
қ о з и с и М у х а м м а д С о д и қ Э ш о н ... ҳ а з р а т с о ҳ и б қ и р о н ... 
о сто н аси н и н г м улозим и саодатн и ш он лари ға арз қилдиким : “ ал- 
о н куф р ч ер и к н и м ағлуб қ и л и б , Ҳ и р о т м ам л ак ат и н и н г улуси 
ки м , мусулмони ком и л ва и м он нури би л а равш андилдурлар, 
м ухосара қи л м и ш ва муж одала кўргузмиш . Ул ж ам оа жиҳадиға 
жаҳд қ и л м о қ ва уруш ига юруш кўргузм ак аҳли ф атво ва аж ибот 
ж ум ласи ва ф арзи ёт қабиласидин бўлғондин кўринур.
3 4 2

---

А гар бу м ухлис ва дуогўй м ўътақид ихлосж уйға м арҳам ат 
кўргузиб рухсат берсалар ҳам ул ф арз қарзин б ўйним дин исқот 
қ и л с а м ва ға зо т и р о д а с и н ж азм э т и б , с а ф а р м а ш а қ қ а т ва 
кулф атин ўзим ға а й н и н аш от ва инбисот б и л са м ” деб иж озат 
и л т и м о с и д а кўп м у б о л аға к ў р ги зд и к и м ҳеч м ан ъ м у ф и д ва 
м утаассир б ўлм ади” .
( “Ф и р д а вс у л - и қ б о л ”, 3 4 5 -6 )
“ Чун куф ф ори залолат ш иор яъни М уҳаммад ш о \ Қ о ж орн и н г 
сипоҳи ш арорат осори оф тоб и оламтоб ю зидин саҳоби зулмат 
маоб зоил б ўлғонидек Ҳ и рот а \л и устидин кўтарилиб оворалиғ 
даш тиға м ойил ва и н он тоб бўлди. Ш о \ К ом ронд ин тавотир расми 
била вазири соҳибитадбир қош иға бу хабар б е \ж а д асар ва бу 
муждаи ф ар щ о д сам ар етиш ти. Бу хабар и сти м ои д и н баш ош ати 
там ом и ва ф арахи л окал ом зам ири садоқат таъ си ри ф и ға ж ойғир 
б ў л и б т а ҳ н и я т г ў й л и к ва м у б о р а к б о д л и ғ р у с у м и б и л а ўз 
тар аф и д и н ки ш и ю б орм оқн и ансаб ва ужиб кўриб, ф азилаторо 
ф а р о с а т и н т и м о Ш у к р у л л а о ғо н и э л ч и қ и л и б ва т а н с у қ ва 
ар м у ғо н т а р и қ а с и д а м и н г ка л л а қўй ва м и н г б о т м о н ғал ла 
топ ш и руб Ҳ и р о т ю борди. Э лчи м азкур истеъж оли там ом била 
маъмур бўлғон тар аф ға сабо дабурдек мурур қи л и б мароҳилга 
б еп оён д и н ўбур қ и л ғон д и н сўнг Ҳ и рот қалъасиға дохил ва ш оҳ 
К о м р о н су ҳ б ати ға в о с и л б ў л и б , ж а н о б и ва зо р а ти м а о б н и н г
таҳн и ятн ом а ва дуо салом ин арзға еткурди. Чун б и р неча кун 
йўл ран ж и д и н осу д ал и қ топ и б муовадат ам риға м укгазо бўлди. 
Ш оҳ К ом рон ан га неча турлик н авозиш лар би л а узрлар қилиб, 
а н и н г ҳам роҳлиғиға иззат н и ш он м уаллом акон С ултонхон ким , 
Ёр М уҳаммадхон ва зи р н и н г биродари арж ум анди эрди, тай и н
этиб соҳи б қи рон ж ан н атм ако н м улозим лариға м аазират ю сунида 
м уҳаббатном а т о п ш и р и б рухсат берди. Ч ун э л ч и л а р и н с и р о б
рухсатина ҳосил қ и л ғон д и н сўнг м асоф ати бен и ҳоят ва м анозили 
б и л о ғ о я т қ а д а м и с у р ъ а т б и л а қ а тъ қ и л и б , в а з и р и м у азза м
х и з м а т и ғ а е т т и л а р ва Ҳ и р о т а ҳ д и н и н г а ҳ в о л и ва к у ф ф о р
ч ер и к и н и н г м аоли кай ф и яти н кам о ҳаққаҳу ш арҳ эттилар. Вазири 
ҳикм ат тахм ир ҳам ул элчи лар кел гон идин сўнг м ааскари саодат 
асар д и н , ки м Қ аровулхон а м авзуъида эр д и , м урож аат қ и л и б , 
оҳиста-оҳиста қатьи м анозил этиб М арв ви л о яти н и н г хотиросо 
ва дил куш о м ан зи л и ға восил бўлди” .