Ўзбек дипломатияси тарихидан



Download 11,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet97/184
Sana19.12.2022
Hajmi11,99 Mb.
#890942
TuriДиплом
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   184
Bog'liq
O`zbek diplomatiyasi tarixidan

1. Ўша жойда.
2. Ўша асар, л. 144.
3. Ўша асар, л. 145.
205


шоҳи ва бош қа м атоларни тўқиш билан ш уғулланадилар, амм о 
деҳқончилик иш лари уларга бегона. Ҳ индлар, аф гонлар, арманлар 
с а в д о б и л а н м аш ғу л , у л а р ҳ ам д е ҳ қ о н ч и л и к қ и л м а й д и л а р . 
Т уркм анлар ҳарбий иш ларга ж алб этилган, ам м о уларнинг ичида 
деҳқонлар ҳам мавжуд. Асли бухоролик бўлган ўзбек ва сартларга 
кел сак, у л арн и н г а й р и м л ар и ҳарбий хи зм ат б и л ан , баъзилари 
с а в д о -с о т и қ , қолганлари э с а ғалла ҳам да б о ш қ а ҳаётий зарур 
маҳсулотларни етиш тириш билан ш уғулланадилар.»1.
П оручикнинг кундаликларида Аму ва С и р н и н г катта кемалар 
қатнови учун ноқулайлиги, улар “атроф и қум ликлар билан ўралган 
ва К а с п и й д а н узоқц а ж о й л а ш г а н кўл - О р о л га қ у й и л и ш и ” 
ҳ а қ и д а г и м аъ л у м о т л а р б и л а н б и р г а Ў р та О с и ё ж а н у б и д аги
хориж ий Ш а р қ м ам лакатларида рўй берган воқеаларгача баён 
этилганлигини кўрамиз. “ И ш он ч л и хабарларга қараганда, - деб 
ёзади у, - и н гли злар д арёл ард ан сузиб кел и б ж ойларда турли 
товарлар ва буғдойни аҳоли ўртасида атайлаб арзон пулламокдалар. 
Ваҳоланки, ўзлари уларни қим м ат нарҳца харид қилганлар. Ш ундай 
м а к к о р о н а усуллар б и л ан улар Қ а н д а ҳ о р ва П е ш о в а р д еган
ш а ҳ а р л а р н и и ж а р а г а о л и ш г а м у в а ф ф а қ б ў л г а н л а р . Қ о б у л
ш аҳри н и н г ҳоки м и Ш уж а ул -М у л к деган б и р ки м са илгариги 
йилларда ш аҳар аҳолисининг сиқувидан у ердан кетиб, инглизлар 
билан таниш ган. 1810 йил баҳорининг бош ида инглизлар Ш ужа 
у л -М у л к к а б и р қ ан ч а а ск ар б ер и б , К а ш м и р о р қ а л и уни ян а
Кобулга олиб келганлар ва аввалги лавозим ига тиклаб қўйганлар” 2.
С убҳонқуловнинг кундаликларида ян а бир тарихий ф актга дуч 
келам из. У н и н г таъ ки д лаш и ч а, 1810 й и л н и н г 1 ап рели д ан 18 
м айигача Бухорода жуда катта қум бўрони ю з берган. Х онликн инг 
ай ри м ноҳияларида бутун б о ш л и ҳовл и -ж ой л ар ва боғлар кум 
тўдалари остида қол и б кетган . Д ал ал ард аги б арча э к и н л а р н и
қ а тги қ совуқ уриб й ўқ қилиб ю борган. Б унинг натиж асида аҳоли 
ўртасида даҳш атли о ч ли к б о ш л ан и б кетади, қ и м м атч и л и к авж
олади, бозорлар бекилади, ҳеч ким бирор егулик сотм ай куяди. 
Б ухорода турли ғал аён л ар , ў ғи р л и к ва қ а р о қ ч и л и к о д атл ар и
воқеликка айланади. Бундай ш ароитда, Субҳонкулов келтирган 
маълумотларга қараганда, М ир Ҳ айдар ш аҳардаги эркагу аёлни 
қалъа таш қарисига олиб чиқи б , ўзи бош чилигида уч кун давом ида
/. 
Ўша асар, л. 147.
2. Ўша асар, л. 149.
206


қўлларни осм онга кўтариб Оллоҳга нола қилиш га мажбур этади. 
Ш у н д ан с ў н г а м и р н и н г б у й р у ғи б и л а н ш а ҳ а р д а ги хусусий 
ом борлардаги барча д он -д ун захиралари мусодара қилинади ва 
сотувга чиқарилади. “ Бир ботм он, яъни с а к к и з пуд ғалланинг 
баҳоси, - деб ёзади Субҳонқулов, - беш червонга кўтарилди. Четдан 
келган аҳоли ўз ю ртларига тарқаб кета бош лади. Бухоро ва унинг 
атроф ларида и сти қо м ат қилувчи қ о р ақ ал п о қ ва қ и р ғи з-қ а й с о қ
(қозокдар) кам бағаллар асл ж ойларига қайтиб кетдилар. Умуман, 
ш аҳарн и н г учдан б и р қи см и ўз у й -ж ой л ари н и таш лаб Қ ўқон, 
С ам арканд, Ш аҳрисабз, Хива каби бош қа шаҳарларга жўнаш га 
мажбур бўлдилар. И ю н н и н г ўнинчисида шаҳарга а р и қ қазилиб 
сув келтирилгандан кейин ҳамм а нарсанинг нархи ян а аста-секин 
ўз ҳолига кела бош л ад и ” 1.
П оручик С убҳонқулов хотира дафтаридан ж ой олган бу каби 
қизиқарли тарихий воқеаларни кўплаб келтириш мумкин.
Бу м аълум отларга таян ган ҳолда қуй и д аги ларн и таъкидлаш
мумкин: XIX асрн и н г бош ларида Бухоро-Россия муносабатлари 
у қадар ривож топм аган бўлиб, савдо карвон лари н и н г йўлларда 
тал ан и ш и , Россиядан Ўрта О сиёга қочиб, у ерда п ан оҳ топган 
айрим ш ахсларнинг ф аолиятидан (масалан, сохта пуллар ясалиш и 
к а б и ) рус м а ъ м у р л а р и н и н г н о р о зи л и ги каб и в о қ еа л а р и кки
орадаги ал оқаларн и н г янада сусайиш ига сабаб бўлади.
О врупод аги м уҳим во қ еал ар б и л ан б ан д бўлган П етербург 
Т уркистон х он л и кл ари га кўп ҳам эътибор қилм ас, улар билан 
алоқа қили ш н и О ренбург ҳарбий губернаторига таш лаб қўйган 
эди. Бу эса ўз навбатида хонликлардан бири - Бухоронинг қатгиқ 
норозилигига сабаб бўлади. Бу вақтга келиб О вруподаги сиёсий 
аҳвол Ў рта Ш а р қ д а г и в о қ е а л а р д а ҳам ўз и н ъ и к о с и н и т о п а
бош лайди. Ш ундай бир вазиятда П етербург Бухоро хонлиги билан 
яхш и а л о қ а л а р н и ў р н ати ш га ж ид д и й аҳ ам и ят б ери ш га қар о р
қилади. Н атижада Бухорога Оренбург ҳарбий губернатори ном идан 
эм ас, балки им ператор Ёрлиғи билан махсус элчи Субҳонқулов 
жўнатилади.
П оручик С убҳонқулов элчилиги икки ўртадаги сиёсий ва сав- 
д о - и қ т и с о д и й а л о қ а л а р р и в о ж и г а к а т т а ҳ и с с а қ ў ш м а г а н
бўлса-да, ам м о орадаги расм ий м уносабатларнинг бир маромга 
туш иш ига йўл очди. А слида бу м и сси ян и н г Россия учун аҳамияти
/. 
Ўша асар, л. 150.
207


катга бўлди. Петербург Наполеон хуружи арафасида бу минтақадаги 
сиёсий вазият, хонликларнинг халқаро алоқалари, уларн и н г куч- 
қ у д р а тл а р и , и қ т и с о д и й ҳолати ҳ ақ и д а и ш о н ч л и м а т е р и ал л а р
тўплаш , улардан Россия таш қи сиёсати учун маълум хулосалар 
т а қ а р и ш им конига эга бўлади.
Ш у б илан бирга, бу м иссия ва ун и н г ю борилиш и билан боғл и қ 
в о қ еа л а р Б ухоро х о н л и ги м у стақ и л т а ш қ и с и ё с и й т а р и х и н и
ўрганиш да катта аҳам ият касб этади.

Download 11,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish