Ўзбек дипломатияси тарихидан



Download 11,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet23/184
Sana19.12.2022
Hajmi11,99 Mb.
#890942
TuriДиплом
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   184
Bog'liq
O`zbek diplomatiyasi tarixidan

1. Ўша асар, 198-бет.
56


Ч ингизхон ю борган элчи савдогарлар ичида Маҳмуд Х оразм ий 
деган к и ш и н и н г ҳам бўлганлиги айтиб ўтилган эди. К ўп ги н а 
м ан б ал арн и н г тахм ин этиш ича, ана шу одам М аҳмуд Я л авоч н и н г 
ўзи бўлиб, у Ч и н ги зх о н н и н г и ш он ч ли вакили сиф атида сўнгги 
воқеаларда Т уркистон тарихида муҳим мавқега эга бўлган бир 
шахсга айланади.
Бу ш ар тн о м а Ч и н ги зх о н учун маълум дараж ад а ўз ҳарбий 
ю р и ш л а р и н и б ем ал о л т а й ё р л а ш ҳам да қулай ш а р о и т п а й д о
б ў л и ш и н и кутиш йўлида муҳим д и п л о м а ти к қадам бўлганди. 
А йни вақтда у Х оразм ш оҳлар ва мўғуллар ўртасидаги си ё си й
ва т и ж о р а т м а с а л а л а р и н и қ о н у н с и ф а т и д а м у с т а ҳ к а м л а б , 
қад и м и й и п а к й ў л и н и н г қ ай та т и к л а н и ш и га \а м катта м аъ н а - 
в и й -ҳ у қ у қ и й а со с яр атган эд и . А м м о в о қ е а л а р н и н г к е й и н ги
ривож и ундан ти н ч м ун осаб атл арн и тар ақ қ и й этти ри б б ори ш
йўлида ф о й д а л а н и ш и м к о н и н и чеклаб қўйди.
Ю қорида эслати лган и д ек, М уҳам м ад Х оразм ш оҳ ўз тасарру- 
ф и даги тоб е ю ртлар то б о р а к ў п а й и б , у катта б и р и м п ер и яга 
айлангач, Бағдод халиф алиги ҳуқуқларини борган сайин чеклаш
си ёсати н и тута б ош лайди. А й н и қ са, Х оразм ш оҳн и н г қ о р ах о н и й - 
л а р усти д ан э р и ш га н ға л аб а с и д а н сўн г у н и н г ш уҳрати к е н г 
ёйилди ва ўни “ Зилуллоҳ” (О л л о ҳ н и н г со яси ) ва “ И скан д ар и
с о н и й ” (и к к и н ч и И с к а н д а р ) д еб атай б о ш л ад и л а р . Ш у н д ай
ш ароитда у Бағдоддан ўз н о м и н и н г хутбага қўш иб ўқи л и ш и н и
талаб қила бош лайди.
Бағдод халиф аси ўз навбатида орадаги кел и ш м овчи л и кл арн и
б артараф эти ш , ай н и вақтда Х оразм ш оҳн и ин соф га ч ақ и р и ш
м ақ са д и д а ун га м ахсус э л ч и л и к йўллади. Бу м и сс и яга х а л и ­
ф ал и к н и н г эн г нуф узли аъён л ари дан бири - Ш айх Ш ам сиддин 
С уҳравардий б о ш л и қ этиб тай и н л ан ган эди. А м м о султон уни 
ж уда с о в у қ кутиб олади ва с а р о й д а ҳатто ўти ри ш га ҳам и зн
берм айди. Ш унда Ш айх ундан н аб ави й ҳадислардан зикр этиш га 
рухсат сўрайди. Ҳ адисларни т и к туриб айтиш ва эш и ти ш м ум кин 
б ў л м а га н л и ги д а н , су л то н Ш а й х га ўти р и ш га и ж о за т б е р и ш га
м аж бур бўлади. Ш айх Ш ам си д д и н кел ти ри л ган ҳадисда п ай ғам - 
бар ал -А бб осга б ан д ай и м ў м и н л ар га зи ён етк а зм ас л и к н и у қти р - 
ганлиги ай ти л ган д и . Бу б и л ан эл ч и н и м а д е м о қ ч и б ўлган ли ги н и
султон тез а н гл ай д и ва Х о р а зм ш о ҳ элчига: ‘Т а р ч и м ен турк 
бўл сам -д а, араб ти л и н и яхш и б и л м а с ам -д а , сен айтган ҳадис
57


м а ъ н о с и н и я х ш и т у ш у н д и м . А м м о х а б ар и м б о р к и , а м и р у л
м ў м и н н и н г зи н д о н и д а аб боси й халиф ал ардан б аъ зи л ар и д о и м о
ҳи б сда с а к д а н и б кел ад и л ар , у л а р н и н г ҳатто ўш а е р д а н а е л и
к>ш аймокда. Ш айх бу ҳад и сн и м ен д ан кўра ам и рул м ўм и н га 
ай тган и м аъ қу л р о қ бўлур э д и ” , - д е й д и 1.
Бу эл ч и л и к ш ундай тарзда сам араси з якунланади.
Бағдод халиф аси бу воқеадан к ей и н , а й н и қ с а , султон М ухам ­
мад Х оразм ш оҳ ва Ч ингизхон ўртасида д ўстлик ҳақида ш артн ом а 
и м золан гач , қ а тт и қ талвасага туш и б қолади. У Х оразм б и л ан
мўғуллар орасини бузиш га бел боглайди. Ш у м ақсадда мусулмон- 
л ар халифаси гайридин саҳройилар хоқони Ч ингизхонга м ахф ий 
тарзда махсус элчи юборади. Э лчи ни н г кўлга туш м аслиги учун 
Ч ингизхонга ю борилган маълумотлар ун и н г сочи қириб таш ла- 
ниб, бош ига ўчмас сиёҳ билан ёзилганди. А йни вакдда элчига хат 
мазмуни ёд хам олдирилганди. М анбаларда ёзи ли ш и ча, бу элчи 
Ч ингизхон қароргоҳига етиб боради ва ун и н г қабулида бўлади2.
Бу орада Х оразм ва мўғул д авлати ўртасида ш а р тн о м а и м зо - 
л а н га н д а н сўн г мўғул савд о га р л а р и д а н катта б и р гуруҳи к>ш 
с о н л и к а р в о н б и л а н М о в а р о у н н а х р т о м о н й ўл о л и б , с о н -
с а н о қ с и з туяларга ти л л о и д и ш -о ё к д а р ва б ую м лар, қи м м атб ахо 
газл ам ал ар, м у ш к -а н б а р хам да б о ш қ а м оллар о р ти б , Х о р азм - 
ш охлар сархадида ж о й л аш ган Ў трор ш ахрига к и р и б келадилар. 
Бу ер д а Х о р а зм ш о х н и н г о н а с и - Т у р к о н Х о т у н н и н г ж и я н и , 
я ъ н и а к а с и н и н г ўғли Ғ о й и р х о н н о м и б и л а н м аш хур бўлган 
О й н а л ч и қ хоки м эди. Ў трор х о к и м и б е в о с и та Т у р к о н Х отун 
т а ъ с и р и д а б ў л га н л и ги учун хам с у л то н М у х ам м ад Х о р а з м ­
ш о х н и н г м ўғуллар б и л ан о л и б бораётган с и ё са т и га х ай ри хох 
эм а с д и , албатта. Ш у н и н г учун хам у бу к а р в о н н и савдогарлар 
к ар во н и эм ас, б алки Х оразм га ю борилган ж осуслар тўдаси деб 
айб лаб , ундаги барча м усулм он ва мўғул савд о гар л ар н и хибега 
олади. Б аъзи м ан б а л ар н и н г ш охи д л и к б е р и ш и ч а , к арвон д аги
м ўғул с а в д о г а р л а р Ч и н г и з х о н у р у ғи д а н б ў л и б , а й р и м л а р и
х оқон га я қ и н қар и н д о ш хам бўлган. У ларни ж осус си ф ати д а 
қатл эти ш ва м о л -м у л к л ар и н и м усодара қ и л и ш учун Ғ ойирхон 
султон М ухам м ад Х оразм ш охд ан изн сўраб, ч о п ар йўллайди.

Download 11,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish