Ўзбек дипломатияси тарихидан



Download 11,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet121/184
Sana19.12.2022
Hajmi11,99 Mb.
#890942
TuriДиплом
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   184
Bog'liq
O`zbek diplomatiyasi tarixidan

квнг фойдаланганини кўрсатади. Уларнинг кўплари христиан роҳиблари
-
монахлардан иборат бўлган. Ўқимишли, ғарб ва шарқ тилларини пухта
эгаллаган бундай кимсалар энг мураккаб шароитларда ҳам бошқаларнинг
эътиборини жалб этмай уз вазифаларини адо этаверганлар. Христиан
мамлакатларида уларни ҳамма жойда яхши қабул қилишган. Бундай
шахсларнинг мусулмон ҳукмдори хизматида бўлишлари, унинг изми билан
ғоят муҳим, баъзан эса қалтис сиёсий топшириқларни муваффақият
билан адо этганлари шуни кўрсатадики, Амир Темур салтанатида ҳам
улар учун қулай шарт-шароитлар яратилган. Умуман, христиан динига
мансуб кимсалар (насроний эътиқодининг турли мазҳаб ва орденларига
мансуб роҳиб-лар, йирик савдогарлар) хулагийлар, мамлуклар ва усмонли
турклар ҳукмдорларига ҳам Европа билан бўлган уларнинг мулоқотларида
изчил фаолият кўрсатиб келганлар. Амир Темур бу анъанани бузмаган ва
уз дипломатик алоқаларида ундан кенг фойдаланган.
1. Бу жумла икки орада изчил суратда ёзишма бўлиб турганлигини
кўрсатади.
2. Трапезунд императори Мануил III дастлаб Амир Темур даъватига
тескари иш тутиб, Фурот дарёси бўйида унинг қўшинларига қаршилик
кўрсатишга ҳам ҳаракат қилганди. Бу ҳол юқорида таъкидланганидек,
Амир Темур ваколати билан музокаралар олиб бориши лозим бўлган роҳиб
Франческо ва унинг ҳамроҳларига нисбатан у тутган сиёсатда ҳам намоён
бўлади. Қисқаси, бундай хатти-ҳаракатларнинг барчаси Соҳибқиронни
куч ишлатишга мажбур қилади. Натижада Амир Темур Трапезундни
маҳв этади ва 1402 йилнинг баҳорида Мануил III нинг шахсан ўзи итоат
юзасидан унинг қароргоҳига кириб келади.
2 4 9


р и н г бу ерга к е л и ш и б и л ан о қ , б и з зарур ҳ и со б л ан ган м асал а- 
л а р н и б и р га л и к д а м уҳокам а қ и л а м и з. Б и з ш у н и н г учун ҳам 
м онах Ф р а н ч е с к о н и с е н и н г ҳузурингга ю б о р д и к к и , ш и д д атко р
Б о язи д д ан эл ч и к е л и ш и н и кутиб тури б м и з, ч у н к и Б о язи д д ан
ш ахсий э л ч и н и н г к е л и ш и тўғрисида и ш о н ч л и хаб арлар о л д и к
ва м о н ах Ф р а н ч е с к о ўш а (турк) элчи б и л ан би ргади р. М он ах 
Ф р а н ч е с к о ўш а э л ч и га (М ан у и л н о и б и н о м и д а н ) к у й и д аги л ар - 
н и айтди: “ К о н с т а н т и н о п о л ь б и л ан П е р а н и н г Б о язи д га тўлаган 
с о л и қ л ар и н и эн д и л и к д а улуғ с е н ьо р Т ем урга б е р и ш н и ҳохлай - 
м а н ” 1. Б и з б унга қ ўш и л ам и з. М ан а ш у сабаб га кўра м ен (к е й и н - 
ч ал и к) Б о я зи д н и о ғи р аҳволга солиб қ ў й и ш н и и стам аган д и м . 
М ан а, э н д и зер о Б о я зи д сен и ти н ч қўй м аётган э к а н , м ен у н и н г 
йўлини тўсам ан (унга қ а р ш и ч и қ ам ан ). А гар Б о я зи д сен га аҳоли 
яш ай д и ган ж о й л а р н и ва қал ъ ал арн и қай тар и б б ерса, еткази л ган
зи ён ва за р а р л а р н и (тўласа), у ҳолда м ен у б и л ан у р у ш м ай м а н 2. 
Ш у н д а й қ и л и б , с е н м е н га м у л к л а р и н г н и қ а й т а р и б б е р г а н - 
б е р м а га н л и ги н и ё зи б ю б о р ги н . Бу хатда м ен га о ч и қ р а в ш а н
ёзи б ю б орги н , ч у н к и б и зн и н г о д а м л а р и м и зн и н г Т р ап езу н д д а 
б о ш и д ан к еч и р ган к ў н ги л си з в о қ еал ар н и эш и тд и м ва ш ахсан 
ўзим Т р ап езу н д я қ и н и г а келдим (ва уни б ў й су н и ш га м аж бур 
этд и м ), бу ҳақца сен ҳеч ҳам ш убҳаланм а. Ш у н д ай , сен м ен га 
ай тм о қ ч и б ў л ган л а р и н гн и а н и қ -р а в ш а н ё зи б ю б о р ги н , ч ун ки
Т р а п е з у н д и м п е р а т о р л а р и ва у н и н г о д а м л а р и ҳ у зу р и м и зг а
(қароргоҳга) к е л и ш а д и , ш у б о и сдан б и з қабул қ и л га н ш а р тн о - 
м а ( б и з н и н г ў за р о ш а р т н о м а м и з) с е н и н г учун б у зи л м а с ва 
и ш о н ч л и б и ти м б ўл и ш и керак.
1. Бу жумла Амир Темур ва Византия ўртасида Анқара жангигача
ана шу тарздаги расмий ҳужжат тузилганлигидан дарак беради. Айни
вақтда у Соҳибқиронни Боязид Йилдирим фаолиятини чеклаш йўлидаги
ўзининг яна бир талабини унга етказганлигини намоён этади.
2. Амир Темур билан Византия ўртасида Боязид Йилдиримга қарши
тузилган битимнинг Византия учун муҳим асосий шартлари шулардан
иборат бўлса керак. Маълумки, Амир Темур Анқара тўқнашувидан кейин
Константинополга берган ўз ваъдасини асосан бажаришга ҳаракат қилади.
У Турк империясини мағлуб этса-да Константинополга ҳужум қилмади
ва шартномага асосан Византиянинг ўзига қарам давлат сифатида хирож
тўлаб туришини жорий этиш билан чекланди.
2 5 0


М ана шу И сҳоқ (хатни топ ш и рувчи ) сенга айтадиган барча 
гаплар ва хати м н и н г м азм уни о ч и қ -р а в ш ан , хуллас, сен 20 та 
к ем ан и олиб, улар билан Т рапезунд то м о н су зи ш и н г к е р а к 1.
Виз О л л о ҳ н и н г ёр д ам и б и л ан ю зи м и зга д о ғ ту ш и р м ай ва 
иш онч билан а н и қ мақсадга эр и ш и ш учун қадам таш ладик.
Бу хат 15 м айда ёзилди ва и ш ончли бўлиш и учун б и з унга ўз 
м уҳрим изни б о сд и к ” .
1. 
Амир Темур олиб борган барча ҳарбий юришлар қуруқликда содир
бўлган. Унинг империясида ҳарбий флот йўқ эди. Аммо бу буюк саркарда
ғарбга томон силжиб, Ўрта ер денгизи ва Қора денгиз ҳамда Форс кўрфази
қирғоқларига чиққан, сувда юз бериши мумкин бўлган муҳорабаларга ҳам
эҳтиёж туғилишини тўла идрок этган. Буни биз унинг йирик денгиз
кучларига эга бўлган Г?нуя ва Венеция билан яқин алоқа боғлаш мақсадида
уларга эътиборли элчилар йўллагани ҳақидаги фактлардан билишимиз
мумкин. Афсуски, бу масаладаги ёзишмапар ва музокаралар тўғрисидаги
материалларга эга эмасмиз. Улар, эҳтимол, ўша мамлакатлардаги
архивларда сақланган бўлиши мумкин. Ушбу мактубда эслатилган кемалар
масаласи ҳам Соҳибқироннинг Боязид Йилдирим билан тўқнашувга
тайёргарлик кўришда ана шу масалага жиддий эътибор берганлигини
кўрсатади. Тарихдан маълумки, ўша даврда жаҳон миқёсидаги энг йирик
икки ҳарбий саркарданинг жанг майдонидаги бевосита беллашуви Амир
Темур саркардалик даҳосининг тўла устунлиги билан якунланди. Боязид
Иилдирим қўшинларининг Анқара ёнида узил-кесил тор-мор этилиши,
афтидан, денгиздаги сув жангларига эҳтиёж қолдирмади. Шунинг учун
ҳам Соҳибқирон томонидан бу масалада кўрилган эҳтиёт чора-тадбирлар
ҳаётга тадбиқ этилмасдан қолди.
251



Download 11,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish