Ўзбек дипломатияси тарихидан

Амир Темурнинг Византия императори Мануил Палеолог II
нинг Константинополдаги ноиби Иоанн Палеологга ёзган
мактуби1
“ К и р м ан о л и я2 и м п ер ато р и н и н г б ош мухтор ваки л и га3. 
А лександр б илан б и р га ю б ори л ган м онах Ф р а н ч е с к о 4 етиб
7. 
Ушбу мактубнинг ёзилган вақти (ой ва кунидан ташқари) аниқ
эмас. Уни Анқара яқинидаги жанг арафасида битилган деб тахмин этиш
мумкин. Чунки хатнинг мазмуни Боязид Йилдиримга қарши асосий ҳужумга
тайёргарлик кўриш масалалари билан чамбарчас боғланиб кетган. Шунинг
учун ҳам уни 1402 йилда Византия давлати билан олиб борилган узлуксиз
ёзишмаларнинг намунаси сифатида баҳолаш мумкин. Аф)суски бу соҳага
тааллуқли бундан бошқа мужда бизгача етиб келмаган. “Самарқанд
тарихи 
да т аъкидланиш ича, “Венециялик зодагон томонидан
Константинополдан Венецияга олиб борилган бу хат бизга асл нусхада
эмас, балки бир оз бузилган итальянча таржимада етиб келган. Итальян
тарихчиси Марино Санудо (XV-XVI асрлар) бу хатни ўзининг “Венеция
подшоҳларининг ҳаёти
 ” 
деган асарида босиб чиқарган ” - Самарқанд
тарихи, 1 жилд. Ташкент, “Фан ”, 1971. 18-бет.
2. Кирманоли
- 
Константинопольнинг ( Византия) императори Мануил
I I Палеолог шундай деб юритилган. Бу сўз юнончадаги “Ж аноб
Мануил ”нинг бузиб талаффуз этилиши натижасида пайдо бўлган. Қаранг:
Руи Гонсалес де Клавихо. Дневник путешествия... с. 44; История Византии.
Т. 3. М., 1967, с. 383.
3. Мактуб Византия императори номига эмас, балки унинг ноиби
императорнинг жияни номига битилган. Амир Темурдек жаҳонга машҳур
давлат бошлиғининг кичик бир ҳукмдор ноиби билан бевосита мулоқот
олиб бориши ҳатто ўрта аср дипломатияси қонун-қоидаларига ҳам хилоф
бир ҳолдир. Аммо гап шундаки, бу вақт Византия императори Мануил
Палеолог Боязид Йилдирим қўшинлари даҳшатидан қўрқиб, тобора
кичрайиб бораётган ўз давлати мустақиллигини сақлаб қолиш, турклар
қўлига ўтиб кетган сарҳадларни яна қайтариб олиш умидида Европа
ҳукмдорларидан ёрдам сўраш учун жўнаб кетганди. У узоқ вақт давомида
ғоҳ у, гоҳ бу қирол саройида «ҳурматли меҳмон» сифатида туриб, ўз
мақсадини амалга оширишга ҳаракат қилди. Аммо бу уринишлардан
ижобий натижа чиқмади. Император Мануил Овропада ана шу тарзда
ҳаёт кечириб юрган вақтда Константинополда барча ишлар, шунингдек
ташқи алоқалар ҳам унинг номидан император ноиби Иоанн Палеолог
томонидан амалга ошириб берилган. Бу ерда яна шуни ҳам таъкидлаш
жоизки, хатнинг мазмунидан Амир Темур Византия императори ноибига
тенг ҳукмдор сифатида эмас, балки ўзига қарам бўлган бир кимса
сифатида мулоқотда бўлганлиги ҳам кўзга ташланади.
4. Бу ҳол Европа мамлакатлари билан олиб борилган ўзаро дипломатик
алоқаларда Амир Темур насроний динига мансуб ишончли кишилардан
248

---

келди ва с ен и н г хатларингни менга топ ш и рд и . Биз уларни кўрдик 
ва ўқиб чикдик. Б и з энди сенга ай тм оқч и м и з: ана ш у хатларинг 
орқали ти н ч л и к ва осой и ш тал и кка бўлган и ш о н ч и м и з илгариги- 
д ан ҳам м у с т а ҳ к а м л а н д и 1. М онах Ф р а н ч е с к о б и р и н ч и м арта 
келган (вақт) д а ё қ м енда яхш и ниятлар п айдо бўлган эди. Т рап е- 
зунд и м п ер а т о р и (М ан у и л III) унга (йўлда) катта тў с қ и н л и к
кўрсатган, бу нарса б и зн и тааж ж убга солди ва ан а шу сабабга 
кўра б и з О л л о ҳ н и н г паноҳи остида у ерга (Трапезундга) ю риш
ую ш ти рд и к ва м ен унга (Т рапезунд им ператорига) сузиш га яхш и 
тай ёр л ан ган 20 та кем а бўлиш и к ер ак л и ги н и б ую рдим 2. А гар 
б и зн и н г с ў зл ар и м и з адолатли бўлса (б и зн и н г б у й р у к д ар и м и з 
Т рапезундда и ж ро этиш учун қабул қ и л и н ган ), у ҳолда бу ерга 
(б и зн и н г қароргоҳим изга) б и зн и н г эл ч и л ар и м и з келиш ади (улар 
Т рапезундда қол д и ри б кетилган эд и); ҳозир турган ж ой д ан б и з 
Й илдирим га қ арш и кураш б о ш л аш и м и з керак. С е н и н г од ам л а-