Ўзбек диалектологияси

атасм 
(рабғ)-отаси, 
отурмаз
(Х Ш )-ў ти рм ас, 
қатла 
(М Н )-қ а тл а , 
сўлўк 
(А ттуҳфатуз)-ўзлўклўк, 
йўзўцдин 
(М Н )-юзингдин, 
тунгги 
(ХШ )-тушди, 
улуғлуғ 
(ХШ )-улуғлик, 
кецўл 
(М Н)-кўнгил каби.
Қ ипчоқ лаҳжасида ҳам тил тарихидаги оҳангдошликнинг ҳар уч 
ҳолати амал қилади. Хусусан танглай уйғунлигига биноан ўзак ва

---

қушимчадаги тил олдилик ва тил орқалик ҳолати нутқдаги қулайлик 
боис сақланиб қолган: тиш +тин-тиш нинг; қол+дьш -қулнинг, экэси, 
ўкэеи, тағасн, ағасн, сьш дм, тьшдм, кэлди, керди, белди, кезўм, 
қолум (қольш , кезим), сезўм (сезим) тезўм, улум (ульш) каби.
Қипчоқ лаҳжасида айрим ҳолатда лаб оҳангдошлиги бузилиши 
мумкин. Бироқ танглай уйғунлиги, яъни тил олдилик ва тил орқалик 
нутқда тўлиқ сақланади.
Ундош товушлардаги жаранглилик, жарангсизлик ҳодисасига ҳам 
қипчоқ лаҳжасида амал қилинади: 
иш + тэн 
(иш дан), 
қьш 
+ 
тан
(қ и ш д ан ), 
кэпти 
(кепди), 
кэтти 
(кетди), ў ш + те (учта), қьпи+та 
(қишда).
Оқьш+та 
(ўқишда); 
ўй+гэ 
(уйга), 
той+ға 
(тўйга), 
қал+дм 
(қолди), 
бар+дм 
(борди), 
бол+дм 
(бўлди), 
бел+ди 
(бўлди), 
кер+ди 
(кўрди), 
сез+гэ, кез+геэ, кэл+ди 
каби.
Одатда, оҳангдош лик ҳодисаси нутқда қулайликни таъминлаш , 
талаффузда бир меъёрни юзага келтиришда муҳим ўрин тутади. Шу 
билан бирга талаффуздаги ўша меъёр нутқда маълум бир мусиқа, 
оҳангни шакллантиришни юзага келтиришга ёрдам беради.
Ўзбек адабий тилида ҳам оҳангдошлик қонунияти аксарият амал 
қилади: Лабиал уйғунлик бузилгани билан ундошлардаги жаранглилик, 
ж а р а н г с и з л и к ва т а н гл а й у й ғу н л и ги н у тқ р а в о н л и г и , у н и н г 
мусиқавийлигини таъминлашга хизмат қилади.