Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

3. Termofillar (termos - issiq). Bu guruxga bakteriyalar, aktino­mitsetlar, ba’zi bir ko’k-yashil suvo’tlar misol bo’ladi. Termofill bakteriyalar yuqori temperaturada rivojlanadi. Bu bakteriyalarni A.A.Imshenetskiy quyidagicha klassifikatsiyalaydi:
a) stenotermin termofillar - bular uchun temperaturaning maksimum nuqtasi 75-80°S, optimum nuqtasi 50-65°S, 28-30°S da esa ko’paya olmaydi. Bu gurux tabiatda kam tarqalgan;
b) evritermin termofillar uchun temperaturaning maksimum chegarasi 70-75°S, optimum nuqtasi 50-65°S bo’lib, 28-30°S da juda sekin ko’payadi, tabiatda keng tarkalgan gypyx;
v) termotolerant formalar uchun temperaturaning maksimum chegarasi 50-65°S, optimum 35-45°S, minimumi 5-10°S bo’lishi kerak. 30-60°S oralig’ida juda tez ko’payadi, tabiatda tuproqda, go’ngda, issiq buloq suvlarida keng tarqalgan gurux. Termofill bakteriyalarda moddalar almashinuvi protsessi juda jadal boradi, shuning uchun ular juda tez ko’payadi va yaxshi rivojlanadi. Agar mezofillarda bakteriyalarning katta koloniyasi uch kundan keyin xosil bo’lsa, termofillarda bir kundan keyin hosil bo’ladi, tez o’sadi va tez nobud bo’ladi.
Termofill bakteriyalar hujayrasidagi fermentlar yuqori temperatura ta’sirida inaktivatsiyaga uchraydi, shuning uchun bu bakteriyalardan korxonalarda keng ravishda foydalanish mumkin.
L.A.Imshenetskiy fikricha, termofill bakteriyalar mezofillardan kelib chiqqan. Tabiatdagi o’zgarishlar, jumladan, temperaturaning ko’tarilishi mezofillarning ko’pchiligini nobud qilgan bo’lsa, bir qismi tirik qolgan va yuqori temperaturaga moslashgan. Bora-bora yuqori temperatura ular uchun zaruriy faktor bo’lib qolgan.
Termofillarga: Bac.cellulosae, Vas.thermophilus, Actinomyces thermophiluslar misol bo’ladi. Mishustin yerga go’ng solinganda termofil bakteriyalarning soni ko’payganligini kuzatgan.
Mikroorganizmlarga namlikning ta’siri. Bakteriyalarning namlikka chidamliligi turlicha. Ba’zilari juda chidamli bo’lsa, boshqalari nixoyatda chidamsiz bo’ladi. Masalan, gonokokklar, meningokokklar, leptospiralar, faglar namlikka chidamsiz bo’lsa, xolera vibrioni 2, dizenteriya tayoqchasi 7, difteriya tayoqchasi 30, korin tifi tayoqchasi 70, stafilokokklar va sil tayoqchasi esa 90 kungacha chidaydi.
Azotobakter, nitrifikatorlar, tuganak bakteriyalari namlikka juda ham sezgir, ularning rivojlanishi uchun namlikning optimum mikdori 40-80% (to’la suv sig’imga nisbatan) bo’lishi kerak. Lekin vegegativ hujayrazarga nisbatan sporalar ancha chidamli bo’ladi, chunki bularning hujayralaridagi suvning ko’p qismi mustaxkam bog’langan suvdir. Masalan, mog’or zamburug’larining sporasi 20 yil qurg’okchilikka chidaydi. Amerikalik olim Kameron (1962) aniqlashicha, ko’k-yashil suvo’ti - Nostoc commune gerbariy xolatida 107 yildan so’ng hayotchanligini namoyon qilgan. Nostok namlik yo’q vaqtlarda anabioz xolatga o’tadi, namlik yetarli bo’lishi bilan yana hayotini davom ettiradi. Bakteriyalar hujayrasi quritilganda, protoplazmasi suvsizlanadi va oqsillar denaturapiyaga uchraydi, shu usuldan foydalanib, oziq-ovqatni quritilgan xolda uzoq muddat saklash mumkin bo’ladi. Masalan, go’sht, baliq yoki uzum, boshqa bir qancha rezavor-mevalar quritilgan xolda saqlanadi yoki oziq-ovqatlar, masalan, konservalar past temperaturada va yuqori bosim ostida suvsizlantiriladi (bu usul sublimatsiya deb nomlanadi), keyin esa tez sovitib muzlatiladi. SHakarlar, vitaminlar, fermentlarni sublimatsiya yo’li bilan uzoq muddat saqlash mumkin.