Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Virusologiyada qo’llaniladigan tekshiruv usullari
Bu usullarning murakkabligi, eng avvalo, viruslarning qat’iy hujayra ichi parazitligi va ular o’lchamlarining kichikligi bilan bog’liqdir.
Virusli infektsiyali bemorlardan olingan materiallarni laboratoriya diagnostika qilish maqsadida turli xil tekshirish usullari qo’llaniladi:

• 
  Elektron va yorug’lik mikroskopiya usuli;
  
• 
  Hujayra kulьturalarida viruslarni o’stirish va ajratib olish (ularning tsitopatik ta’sirini, gemadsorbtsiya qilish xususiyatini va viruslarning hujayraga ta’sirining boshqa ko’rinishlarini aniqlash) usuli;
  
• 
  Rivojlanayotgan tovuq embrionida va sezgir tajriba hayvonlar organizmida o’stirish va ajratib olish;
  
• 
  Gemagglyutinatsiya qilish xususiyatiga ko’ra viruslarni ajratish;
  
• 
  Turli xil serologik tekshirish usullari: an’anaviy serologik reaktsiyalar (komplementni bog’lash reaktsiyasi, geldagi pretsipitatsiya reaktsiyasi va boshqalar) va ekspress-usullar; eng ko’p ahamiyatga ega reaktsiya – bu viruslarni neytralizatsiya reaktsiyasi hisoblanadi. Bu reaktsiya viruslarni identifikatsiya qilish, virus antigeni yoki antitelolarini aniqlash maqsadida turli xil ob’ektlarda (hujayra kulьturalarida, tovuq embrionida, kamdan-kam hollarda hayvonlarda) o’tkaziladi;
  
• 
  Molekulyar-genetik tekshirish usullari – molekulyar gibridizatsiya va polimeraza zanjirli reaktsiya.
  

SHunday qilib, virusologiyada ham maxsus virusologik tekshiruv usullari, ham umum qabul qilingan mikrobiologik usullar qo’llaniladi.
Quyida viruslar bilan ishlashning asosiy usullari keltirilgan.


Virusli infektsiyalarda tekshiriluvchi materiallar
Odamlar va hayvonlardan infektsion material olishda viruslarning ma’lum to’qima va a’zolarga tropizmi, ularning atrof muhitga tarqalish yo’llarini va virusli infektsiya patogenezining o’ziga xosligini hisobga olish kerak. Bu omillar hisobga olinganda infektsion material kerakli vaqtda va to’g’ri olinadi hamda tekshiruvlar samarali bo’ladi.
To’qimali (a’zoli) tropizm – bu virus turining ma’lum sezuvchan hujayralarda ko’paya olishi bo’lib, keyinchalik shu to’qima va a’zolarda patologik jarayonning rivojlanishi, ya’ni shu virus bilan zararlanishi kuzatiladi.
Viruslarning to’qimali (a’zoli) tropizmi hujayralarda maxsus retseptorlarning mavjudligi va virusning shu hujayralarda reproduktsiyalanishi bilan aniqlanadi. Pnevmotrop, enterotrop, gepatotrop, limfotrop, neyrotrop va dermotrop viruslar farqlanadi.
Tropizmga bog’liq holda tekshiruvda turli materiallar qo’llaniladi. Masalan: pnevmotrop virus bo’lsa, halqumdan shilliq va balg’am, enterotrop viruslarda najas, dermotrop viruslarda vezikula yoki pustuladan suyuqlik olib tekshiriladi. Tropizmiga ko’ra viruslar shartli ravishda bo’linadi. Hamma viruslar ham bu sxemaga to’g’ri kelmaydi. Lekin shunga qaramay, viruslarni tropizm xususiyatiga ko’ra ajratish amaliyot ishlarida qulay hisoblanadi.