Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Nazorat savollari

1. 
   Viruslar qanday tuzilgan?
   
2. 
   Individual virus zarrasining tuzilishini TMV misolida ko’rsatib bering?
   
3. 
   T-2 bakteriofagining tuzilishi TMV tuzilishidan qaysi jihatlari bilan farqlanadi?
   
4. 
   Fenotip va genotipik o’zgaruvchanliklar haqida ma’lumot bering.
   
5. 
   Transformatsiya hodisasi qanday tajribalar asosida aniqlangan?
   
6. 
   Transduktsiyaning turlari va ularga tavsif bering.
   
7. 
   F faktor va uning tavsifi.
   

5-MAVZU: VIRUSLARNING KO’PAYISHI.

Reja:
1. Virusning hujayraga kirishi va infektsion jarayon davrlari. Adsorbtsiya.

2.Virus DNK sining sintezi. Virus RNK si sintezi.
3.Konservativ va yarim konservativ replikatsiya. Virus zarrasining etilishi .
Hujayraga virus yuqtirlgandan so’ng, virus zarrachasi hujayra ichida ko’payadi va o’ziga o’xshash millionlab virus zarrachalarini hosil qiladi yoki hujayra irsiy moddasi bilan virus irsiy moddasi birlashib, ma’lum vaqtgacha virus zarralari hosil bo’lmay hujayra normal hayot kechirishi mumkin.
Virus hujayrada ma’lum vaqtgacha o’zini namoyon eta olmaydi. Ammo birorta tashqi ta’sir (ulьtrabinafsha nurlar, rentgen nurlari, kimyoviy moddalar) natijasida, virus nuklein kislotasi hujayra DNKsidan ajralib, ko’payib, o’ziga o’xshagan virus zarrachalarini hosil qilishi mumkin.
Virusning hujayraga kirishidan to ko’payishigacha bo’lgan davrni bir necha bo’laklarga bo’lib tekshiriladi. Birinchi davr-latent davri. Bu davrda virus zarrachalarining soni o’zgarmaydi. Latent davrining birinchi yarmida virus zarrachalari hujayrada umuman uchramaydi va davr eklips (yo’qolish) deyiladi. Ikkinchi davr - virus zarrachalari sonining oshish davridir. Bu davr virus zarralari hujayradan chiqishi bilan tugaydi. Virus hujayraga yuqtirilganda, dastlab virus zarrachasi hujayra yuzasiga yopishadi, ya’ni adsorbtsiyalanadi. Bu protsess ham spetsifik xususiyatga ega bo’lib, bir virus hamma hujayraga ham adsorbtsiyalanavermaydi, balki ma’lum hujayragagina adsorbtsiyalanadi.
Adsorbtsiyalanish jarayonida hujayra va virusning ayrim qismlari-retseptorlari ishtirok etadi. ya’ni virus, hujayraga kirish uchun uning retseptori hujayra retseptorlari bilan bog’lanishi kerak. Masalan, T-bakteriofagning retseptorlari uning o’simta, to’g’rirog’i dum qismdagi fibrillarida joylashgan. T-bakteriofaglari singari, maxsus adsorbtsiyalanish qismlari bo’lmagan, sferasimon va boshqa viruslarda shu virus zarrachalaridagi muayyan kimyoviy guruhlar retseptor deb qabul qilingan. Ammo, shu vaqtgacha, birorta virus retseptorining kimyoviy tuzilishi aniqlangan emas.
T-bakteriofagi hujayragi kirish paytida, o’zining fibrillari bilan hujayra devoriga yopishadi va dum qismidagi bazal plastinkada joylashgan “probka” yo’qoladi. So’ngra, o’simtaning oqsil pardasi qisqara boshlaydi, o’simta o’zagi hujayra devorini teshadi va fag DNK si hujayraga oqib o’tadi.
Viruslarning hujayraga kirishidagi yana biri yo’l pinotsitoz usulidir. Bu usul chechak viruslarida qayd etilgan. Virus hujayraga virus yopishgandan so’ng hujayra membranasi virus ichiga botib kiradi va hujayra ustidagi virus hujayra ichiga kirib qoladi. Hujayra gidrolitik fermentlari ta’sirida virus zarrasidagi oqsil va fosfolipidlar parchalanadi. Ozod bo’lgan nukleoproteid tarkibidagi DNK, hujayradagi “echintiruvchi” fermentlar vositasida ajraladi.