Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Oltingugurtning tabiatda aylanishi. Oltingugurt tuproqda anorganik va organik birikmalar shaklida uchraydi. Anorganik birikmalaridan CaSO₄• 2N₂O; Na₂SO₄; FeS₂; Na₂S; ZnS va boshqalar keng tarqalgan. Organik birikmalar (sulьfagidrilь SH, disulьfid S—S gruppalari), aminokislotalar (tsistein, tsistin, metionin), oqsillar va ba’zi bir vitaminlarda (tiamin, biotin) uchraydi. Yuksak o’simliklar oltingugurtni faqat sulьfat kislotaning anioni (SO₄) shaklida qabul qiladi. CHirituvchi bakteriyalar o’simlik va hayvonlar qoldig’ini parchalab, oltingugurtni H₂S shaklida ajratadi. Tuproqda, suvda uchraydigan disulьfur bakteriyalar tuzlarni qaytaradi. Bularga Microspira desulfuricans, Desulfovibrio desulfuricans lar misol bo’ladi. Bu bakteriyalar bir xivchinli harakatchan vibrionlarga o’xshash bo’ladi.
Bakteriyalar organik moddalarni parchalaganda atomar holdagi «N» hosil bo’ladi, bu «N» sul’fatlarni qaytaradi:
S₆N₁₂O₆ • 6N⁺ +3SO^--₄ →6SO, + 6N₂O + 3H₂S + 175 kJ
CHirituvchi va sulьfat redutsirlovchi organizmlarning faoliyati natijasida vodorod sulьfid to’planadi. SHunday usul bilan suv havzalarida, ko’llarda, dengizlarda H₂S to’planadi. Masalan, Qora dengizda 200m chuqurlikda shuncha ko’p miqdorda H₂S hosil bo’ladiki, bu yerda faqat anaerob bakteriyalargina yashay oladi, qolganlari yashay olmaydi.
Tuproqda, suv havzalarida to’plangan H₂S oltingugurt bakteriyalari tomonidan oksidlanadi. Bu bakteriyalarni 1887 yilda Vinogradskiy aniqlagan. Bakteriyalar avvaliga H₂S ni S gacha keyin H,SO₄ gacha oksidlaydi:

2N₂S + O₂ = 2N₂O + S₂

S₂ + 2N₂O + 3O₂ = 2H₂SO₄ + 479 kJ

Ajralgan energiya SO₂ va N₂O dan organik modda sintezlanishi uchun sarflanadi.