Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

21 - LABORATORIYA ISHI.


Mavzu: Viruslarni yuqtirish usullari


Mashg’ulotning maqsadi: Virus namunasini sog’ o’simlikka yuqtirish malakasini hosil qilish.
Kerakli jihozlar: viruslar, o’simliklar.
1. Indikator o’simliklar: Nicotiana gitinosa N. Sylvestris
2. Virus namunasi: TMV ni tomat shtammi bilan kasallangan tomat yoki tamaki bargalari (5-10 gramm).
3. Korund (300-600 mesh) yoki “selit”(diotom tuprog’i).
4. SHisha tayoqcha, shpatel
5. CHinni havoncha (25-50ml)
6. Eksikator (hajmi 20 litr)
7. Ip
8. Plastilin
Umumiy ma’lumot: Viruslar juda ham mayda bo’lib, oddiy mikroskopda ko’rinmaydi, ularni faqat 1000 va 10000 marta katta qilib ko’rsatadigan elektron mikroskopda ko’rish mumkin. SHuning uchun ularning kattaligi millimikron yoki nanomikron bilan o’lchanadi. Virus – lotincha “zahar” degan ma’noni bildiradi. CHunki viruslar o’zidan zahar chiqarib ko’pgina o’simliklar, hayvonlarda va odamda turli: masalan, gripp, qizamiq, chechak, suvchechak, quturish kabi kasalliklarni keltirib chiqaradi.
Viruslarni o’simlikka yuqishiga bir qancha faktorlar ta’sir qiladi va ular virusni dastlabki hujayraga kirishida, kasallikni rivojlanishida va keyingi jarayonlarda muhim rolь o’ynaydi. Tarr (1975) bu omillarni 4 guruhga bo’ldi: birinchi guruhga o’simlikni xususiyatlari, ikkinchisiga patogenlik xususiyatlari, uchinchisi ekologiya va to’rtinchisi biotik faktorlardir.
a) O’simlikni xususiyatlarga uni irsiy chidamliligi kiradi. CHidamlilik darajasi esa o’simlik to’qimasining yoshiga va oziqlanishiga (m: mikroelementlarni yetishmasligi o’simlikni virusga chidamliligini pasaytiradi) qarab o’zgaradi. CHidamllilik haroratga qarab ham o’zgaradi. Virus hujayraga kirgandan so’ng yuqori temperaturaga to’g’ri kelib qolsa, o’simlik barglari va boshqa organlirini o’zgarishsiz, simptomlar yashirin holatda o’tishi mumkin.
Nimjon va kuchsiz o’simliklar kasallikga sezgiroq (chidamsizroq)bo’lsa, baquvvat, yaxshi rivojlanayotgan o’simliklar virusga ancha chidamli bo’ladi, ularni to’qimalari ancha qattiq dag’al bo’ladi. Ularga virus yuqishi o’simlikda yengil simptomlar hosil bo’lishiga olib keladi va o’simlikni butunlay nobud bo’lmay qolishi mumkin.
O’simlikni virusga sezgirligi yoki chidamliligi o’g’itlar bilan uni ta’minlanishiga ham bog’liq, masalan azotli o’g’itlarni ko’pligi o’simlik chidamliligini pasaytiradi.
O’simlikni virus balan kasallanishiga o’simlikni virusga bo’lgan “moyilligi” ham yordam beradi. Uoker (1950) “moyillik” degan tushunchaga o’simlikni bir yoki bir necha faktorlar ta’siri natijasida virus bilan oson kasallanishini ko’zda tutadi. CHester bu tushunchani boyitib ”moyillik” qatoriga sezgirlik va “kasallanish tendensiyasi borligi”tushunchalarini kiritadi.
O’silikni virus bilan kasalanishiga yana o’simlikni yoshi bir sutka davomidagi, fasl mobaynidagi chidamliligi, mexanik bosim, o’g’it(K, R,N) fungisit va pestidlar ham ta’sir qiladi.