ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

sanaq 
denesi
dep ataymız. Tańlanǵan sanaq denesi
 
bir denege salıstırǵanda 
háreketsiz bolsa, basqa denege salıstırǵanda qozgalısta bolıwı 
múmkin. Mısalı, sanaq denesi sıpatında Tashkentten Samarqandqa 
ketip baratırǵan poezdtı alatuǵın bolsaq, onda adam poezd vagonına 
salıstırǵanda háreketsiz boladı. Lekin vagonnıń ózi jerge salıstırǵanda 
qozǵalısta. Sol sebepli denelerdiń qozǵalısın úyreniwde, álbette, sanaq 
denesi tańlanıwı kerek.
Deneler qozǵalǵanda keńislikte iz qaldıradı. Bul izler kózge 
kóriniwi yamasa kórinbewi múmkin. Kóriniwi yamasa kórinbewine 
qaramastan usı iz 
traektoriya 
dep ataladı. 
Dalada júrgen avtomobil, 
traktor yaki aspanda ushıp baratırǵan samolyot qaldırǵan izler buǵan
mısal bola aladı. 
Traektoriyanıń kórinisine qarap qozǵalıs 
tuwrı 
sızıqlı
 yaki 
iymek sızıqlı 
boladı.

---

46
Avtomobil dóńgeleginiń kósheri 
B
jerge salıstırǵanda tuwrı 
sızıqlı, 
A
noqat dóńgelek kósheri 
B
ǵa salıstırǵanda iymek sızıqlı 
qozǵalısta boladı (21-súwret). Stadionda juwırıp baratırǵan sportshınıń 
traektoriyası 
1
hám 
2
aralıǵında iymek, 
3
hám 
4
aralıqta tuwrı sızıqlı 
boladı (22-súwret).
21-súwret. 
22-súwret.
Traektoriyanıń forması qaralıp atırǵan sanaq denege salıstırǵanda 
hár túrli bolıwı múmkin. Mısalı: Aydıń Jerge salıstırǵanda qozǵalısı 
sheńber kórinisinde bolsa, Quyashqa salıstırǵanda quramalı kóriniste 
boladı. Sebebi, Jer Ay menen birgelikte Quyash átirapında qozǵaladı. 
Tap usı sıyaqlı avtomobil dvigatelinde suwıtatuǵın párrik ushınıń 
qozǵalıs traektoriyası dvigatelge salıstırǵanda sheńberden ibarat bolsa, 
jerge salıstırǵanda vint tárizli boladı.
Qozǵalıstaǵı deneni mudamı súwrette kórsetiw qolaysız.