ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

II
BAP
Bul bólimde Siz:
– denelerdiń mexanikalıq qozǵalısı;
– teń ólshewli hám teń ólshewli emes 
qozǵalıs haqqında túsinik;
– jol, waqıt hám tezlik shamaları 
hám de olardı ámelde anıqlaw;
– suyıqlıq hám gazlardaǵı basım;
– Paskal hám Arximed nızamları;
– jumıs, energiya hám quwat penen 
tanısasız.
MEXANIKALÍQ
QUBÍLÍSLAR 
HAQQÍNDA DÁSLEPKI 
MAǴLÍWMATLAR

---

44
KIRISIW SÁWBETI
Kúndelikli turmısta qozǵalısta bolǵan kóp deneler, mashina hám 
mexanizmlerge dus kelemiz. Avtomobiller, samallatqıshlar, aspa 
hám qol mexanikalıq saatları hám t.b. Avtomobildiń qozǵalısına 
názer salatuǵın bolsaq, onıń hár túrli bólekleri hár túrli qozǵalısta 
bolatuǵınına itibar qaratamız. Avtomobildiń korpusı, júkleri, aydawshısı 
menen aldıǵa yaki keyinge qozǵalsa, onıń dóńgelekleri, dvigatelin 
suwıtıwshı párrigi aylanbalı qozǵalısta boladı. Bunnan keyin aldıǵa, 
keyinge, joqarıǵa, tómenge, ońǵa yaki solǵa bolatuǵın qozǵalıslardı 
ulıwma halda 
ilgerilemeli qozǵalıs
dep aytamız. Al, diywalǵa 
ildirilgen mexanikalıq saat mayatnigi tákirarlanıp turatuǵın qozǵalısta 
bolǵanlıqtan onıń qozǵalısı 
terbelmeli qozǵalıs
delinedi.
Solay etip, bizdi qorshap turǵan álemdegi barlıq denelerdiń 
qozǵalısın úsh túrge bóliw múmkin:
1. Ilgerilemeli qozǵalıs.
2. Aylanbalı qozǵalıs.
3. Terbelmeli qozǵalıs.
Denelerdiń barlıǵı da mudamı qozǵalısta bolmaydı. Mısalı, ildirip 
qoyılǵan júk, imaratqa qoyılǵan tirek, kir jayılǵan jip hám t.b. Bir 
qaraǵanda olarda hesh qanday nızamlılıqlar joq sıyaqlı bolıp kórinedi. 
Negizinde olar teńsalmaqlılıq halatında bolıp, belgili bir nızam hám 
qaǵıydalar orınlanadı.