ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

17-TEMA
LABORATORIYA JUMÍSÍ
QATTÍ DENENIŃ TÍǴÍZLÍǴÍN ANÍQLAW
Kerekli 
ásbaplar. 
Iyinli 
tárezi 
(tas-
ları menen), ólshew sızǵıshı, tuwrı múyeshli 
parallelepiped kórinisindegi aǵash tan, plastma-
ssadan, metalldan jasal ǵan deneler. Tuwrı 
geometriyalıq kóriniske iye bolmaǵan pred-
metler (kish kene qayshı, qálem ushın shıǵar-
ǵısh), suw, menzurka.
20-súwret.
Jumıstı orınlaw. 
Tuwrı múyeshli paralle-
lepiped kórinisindegi denelerden birewi alınıp, 
onıń uzınlıǵı (
l
1
), eni (
l
2
) hám biyikligi (
l
3
), 
sızǵısh járdeminde ólshenedi (20-súwret). Nátiyje boyınsha 
V
= 
l
1
· 
l
2
· 
l
3
kólem esaplanadı.
2. Táreziniń bir pállesine tuwrı múyeshli parallelepiped qoyıp, 
ekinshi pállesine taslar salınıp teńlestiriledi. Taslarǵa qarap deneniń 
massası 
m
anıqlanadı.
3. 
ρ =
m
V
dene
formula járdeminde deneniń tıǵızlıǵı esaplap tabıladı.
4. Joqarıda kórsetilgendey, tájiriybe basqa parallelepipedler menen 
ótkerilip, olardıń da tıǵızlıqları anıqlanadı.
5. Ólshew hám esaplaw nátiyjeleri tómendegi kestege jazıladı.
Dene
Eni,
sm
Uzın-
lı ǵı, 
sm
Biyikligi, 
sm
Kólemi‚ 
sm
3
Massa-
sı, g
Tıǵızlıǵı,
g/sm
3
Aǵash parallelepiped
Plastmassa parallelepiped
Metall parallelepiped
6. Tuwrı geometriyalıq kóriniske iye bolmaǵan denelerden birewiniń 
massası 
m
dene
tárezide ólshep alınadı.
7. Menzurkaǵa dene salınǵanda suwdıń qáddi ólshew sızıǵınan 
ótip ketpeytuǵın dárejede suw quyıladı. Dáslepki suw qáddi 
V
1
jazıp 
alınadı.

---

38
8. Massası anıqlanǵan dene jipke baylap menzurkaǵa túsiriledi. 
Bunda suw qáddi kóteriledi (17-súwretke qarań). Suwdıń dene 
batırılǵandaǵı qáddi 
V
2
ólshep alınadı.
9. 
V
dene
= 
V
2
– 
V
1
formuladan dene kólemi esaplanadı.
10. 
ρ
dene
dene
dene
=
m
V
den dene tıǵızlıǵı esaplap tabıladı.
11. Tájiriybe basqa dene menen tákirarlanadı hám nátiyjeler kestege 
jazıladı.
Dene
V
1
, sm
3
V
2
, sm
3
V
dene
, sm
3
m
, g

, g/sm
3
1.
2.