ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

Denelerdiń mexanikalıq qozǵalısları hám de olardıń teń salmaqlılıq 
halatları birgelikte 
mexanikalıq qubılıslar 
dep ataladı.
Mexanika ataması grekshe 
«mexanike»
sózinen kelip shıǵıp, 
mashinalar haqqındaǵı ilim degen mánisti bildiredi.
Velosiped hám onı aydap kiyatırǵan oqıwshı sistemasında:
1) ilgerilemeli qozgalıs;
2) aylanbalı qozǵalıs;
3) terbelmeli qozǵalıstaǵı bóleklerin kórsete alasız ba?

---

45
18-TEMA
DENELERDIŃ MEXANIKALÍQ QOZǴALÍSÍ.
TRAEKTORIYA
Siz fizika sabaǵında oqıtıwshıńızdıń sabaǵın tıńlap otırsız. Bunnan 
aldın úyińizden shıǵıp mektepke kelgensiz. Siz otırǵan stol, mektep 
binası ornında tur. Terezeden qarasańız ótip baratırǵan adamlardı, 
avtomobillerdi kóresiz. Olarǵa qarap ayırımları qozǵalısta, ayırımları 
qozgalısta emes dep juwmaq shıǵarasız. Bunday juwmaqtı shıǵarıwda 
biz nelerge itibar berdik? Hár bir nárse yaki predmet berilgen waqıtta 
belgili bir orında boladı. Mısalı, klasta siz otırǵan parta qapıdan 3 m 
uzaqlıqta jaylasqan. Al, oqıtıwshı sizden 2 m uzaqlıqta otır. Oqıtıwshı 
ornınan turıp taxta aldına bardı. Endi ol sizden 2,5 m aralıqta. 
Demek, oqıtıwshınıń klasta turǵan ornı waqıt ótiwi menen ózgerdi. 
Tap usınday mashinalardıń da sizge salıstırǵanda ornı waqıt ótiwi 
menen ózgergenligi sebepli olardı qozǵalısta degen juwmaqqa kelesiz. 
Al, klass diywalınıń ornı ózgermeydi. Bul qozǵalıslardıń barlıǵın 
mexanikalıq qozǵalıs
dep ataymız.
Mexanikalıq qozǵalıs 
dep, denelerdiń waqıt ótiwi menen 
keńislikte jaylasqan ornınıń basqa denelerge salıstırǵanda ózgeriwine 
aytıladı.
Bul jerde biz basqa deneler degende terekti, binanı, poezd vagonı 
orınlıǵın hám t.b. túsinemiz. Deneniń turǵan ornı mine usı tańlanǵan 
denege salıstırǵanda waqıt dawamında qaralǵanlıǵınan onı