ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

tok derekleri;
– turmısta elektr toǵınıń 
áhmiyeti, ápiwayı elektr 
shınjırı;
– úylerdegi elektr ásbaplar, 
elektr energiyasın únemlew 
haqqındaǵı maǵlıwmatlar 
menen tanısasız.
ELEKTR QUBÍLÍSLARÍ
HAQQÍNDA DÁSLEPKI
MAǴLÍWMATLAR

---

118
KIRISIW SÁWBETI
Kúndelikli turmısta biz «elektr» degen túsinik penen kóp 
duslasamız. Elektrdiń ózi ne, bul haqqında adam qashan bilgen? 
Elektrsiz biz kúndelikli turmısımızdı kóz aldımızǵa keltire 
almaymız. Aytıńshı, jaqtılıqsız hám ısıtqıshsız, telefonsız hám elektro-
dvigatelsiz, kompyutersiz hám televizorsız turmıs keshiriw múmkin 
be? Elektr biziń turmısımızǵa sonshelli tereń kirip ketkenlikten, geyde 
«qanday sıyqırshı bizge kóplegen jumıslarımızdı orınlawǵa járdem berip 
kelmekte» dep oylap ta kórmeymiz.
Bul «sıyqırshı» elektr toǵı esaplanadı. Elektr toǵınıń oylap tabılıwı 
hám onıń menen baylanıslı basqa jańalıqlardıń ashılıwı on toǵızınshı 
ásirdiń aqırı – jigirmalanshı ásirdiń baslarına tuwrı keledi dew 
múmkin. Biraq, adamlar elektr menen baylanıslı dáslepki qubılıslardı 
eramızdan aldınǵı besinshi ásirde-aq baqlaǵan. Olar jún yamasa shayıǵa 
súykelgen yantar bóleginiń ózine jeńil denelerdi, shańlardı tartıwına 
itibar bergen. Áyyemgi grekler bul qubılıstan qımbat bahalı buyımlardı 
shańnan tazalawda paydalanǵan. Olar sonday-aq, yantar taraq penen 
shash taralǵanda shash talshiqlarınıń bir-birinen iyterilip tikeygenligin 
baqlaǵan. Yantar grekshe «elektron» delinedi. «Elektr» sózi sonnan kelip 
shıqqan. Súykelgennen soń basqa mayda denelerdi ózine tartatuǵın 
denelerdi 
elektrlengen dene
deytuǵın boldı. Eger elektrlengen dene basqa 
elektrlen begen denege tiygizilse, ol dene de elektrlenip qaladı. 
Házirgi kúnde dúnyanı elektrsiz kóz aldımızǵa keltiriw múmkin 
emes. Bir kúni insaniyat hám tábiyat elektrsiz qalsa ne boladı? Onda 
dúnya qarańǵılıqqa shókken, televizor, suwıtqısh, telefon, plitkalar 
islemegen bolar edi. Turmıs ulıwma toqtaǵan bolar edi. Sebebi, 
kóplegen turmıslıq processler elektr processleri menen baylanıslı. Zattıń 
ózi de maydalanıp keter edi. Sebebi, onı qurawshı bóleksheler elektrdiń 
óz ara tásiri sebepli uslanıp turadı.