ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

3. Qattı denelerde sestiń tarqalıwı. 
Bunı úyreniw ushın oyınshıq 
telefon jasaymız. Aǵahstan islengen eki shırpı qutısın alıp onıń tasların 
shıǵarıp taslaymız. Hár birinde bırewden shóbin qaldırıp, belinen bir 
jiptiń eki ushın shırpıǵa tesip kirgizip, shóplerge baylaymız. Qutılardı 
jawıp, jipti kerip tartamız. Telefon tayar! Joldasıńızǵa birewin berip 
qulaǵına tutıwın sorań. Ózińizdegi qutını tartıp, jipti kerip, qutıǵa 
sóyleseńiz, joldasıńız irkinishsiz esitedi. Bunda ses jip arqalı jetkerip 
beriledi. Poezd jolı relslerine qulaq tutqan adam, poezdı kórmese de, 
onıń kiyatırǵanlıǵın esitedi. Geypara fılmlerde «hind» lerdiń jerge jatıp 
alıp, atlılar yaki haywanlar padasınıń jaqınlasıp kiyatırǵanlıǵın bilip 
alǵanlıǵın kórgen bolsańız kerek. Qattı denelerde sestiń tarqalıw tezligi 
kúshli bolatuǵını 5-kesteden kórinedi.
5-keste
Gazlar
υ
m/s
0
o
C da
Suyıqlıqlar
υ
, m/s
20
o
C da
Qattı 
deneler
u
, m/s
Uglerod (II) oksid
338
Glicerin
1923
Alyuminiy 6260
Azot
336,6
Teńiz suwı
1490
Temir
5850
Argon
319
Sınap
1451
Mıs
4700
Kislorod
316
Aceton
1192
Gúmis
3620
Xlor
206
Etil spirti
1188
Altın
3240
Ámeliy tapsırma
1. Suwdıń ısıwınan baslap qaynaǵanǵa shekem shıǵaratuǵın 
seslerin jaqsılap esitiń. Sebebin toparda talqılań..
2. Imkaniyatıńız bolsa, dawısıńızdı magnitofonǵa yamasa qol 
telefonǵa jazıp, esitip kóriń. Dawısıńızdı tanıdıńız ba?
1. Ne sebepten kózi jaqsı kórmeytuǵın adamlardıń qulaǵı sezgir 
boladı?
2. Ses qaysı payıtta uzaqqa baradı: ıssı kúnde me yaki suwıq 
kúnde me? Sebebin túsindiriwge háreket etiń.

---

161