Заряднинг магнит майдонидаги ҳаракати

5.Холл ҳодисаси. 1880 йилда америка физиги, Э. Холл қуйидагича тажриба ўтказди. М металл пластинкадан ( расм 59 ) доимий ток I юбориб, А ва С нуқталар орасидаги потенциаллар айирмасини ўлчади. Бу нуқталар ўтказгич М нинг битта кўндаланг қисмида етгани учун,   =0 бўлади. Токли пластинкани бир жинсли магнит майдонига жойлаштирганда, А ва С нуқталарнинг потенциаллари турлича бўлганини кўрди. Бу ҳодисага Холл ҳодисаси деб ном берди. Тажриба натижалари бўйича аниқландики, А ва С нуқталарўртасидаги потенциаллар айирмаси ток кучи I, магнит майдон индукцияси В га тўғри пропарционал бўлиб, пластинка қалинлиги b га тескари пропарционал эканлиги аниқланди, яъни:
 = A-C=R (IB/b) (8.10)
бу ерда R - Холл коэффициенти.
Кейинги текширишлар кўрсатдики, Холл ҳодисаси барча ўтказгич ва ярим ўтказгичларда кузатилади. Токнинг ва магнит майдонининг йўналишини ўзгартганда потенциаллар айирмаси  нинг ҳам ишораси ўзгариши аниқланди. Холл коэффициенти материалнинг хоссасига боғлиқ бўлиб, у баъзи моддалар учун мусбат, бошқалари учун манфий бўлади.
Холл эффектини қуйидагича тушунтириш мумкин. М пластинкада ток кучи I, ток ташувчи q ларнинг тартибли ҳаракати туфайли вужудга келади. Агар заряднинг концентрацияси n0, ўртача тезлиги  бўлса, ток кучи I қуйидагича:
I=qvxn0S=qvxn0ab (8.11)
бу ерда S=ab - пластинканинг кўндаланг кисм юзаси, vx- тезлик вектори V нинг ОХ ўқ ўйича прекцияси, Агар токни ҳосил қилувчи заррача заряди ток q>0 бўлса, у вақтда тезлик V нинг йўналиши ток кучи йўналиши билан мос келади ва Vx=V бўлади. Агар заряд q<0 бўлса у вақтда заррача тезлик V ток зичлиги вектори j га қарама-қарши бўлади ва Vx=-V<0 булади.
Маълумки, ҳаракатдаги зарядга магнит майдони томонидан таъсир қилувчи куч-Лоренц кучи Fx=q[vB] заррачани пластинканинг юқори қиррасига буради. Шундай қилиб, юқори қиррада q зарядлар ортиқчалиги пайдо бўлади, пастки қиррада эса уларнинг етишмовчилиги пайдо бўлади. ўндаланг электр майдони томонидан заряд q га таъсир қилувчи qE куч, Лоренц кучининг йўналишига қарама-қарши бўлади. Ток турғун ҳолга келганда бу кучлар бир-бирини мувозанатлайди.
qE=-q[v,B]
Бу ифодада заряд q ларнинг кискариши натижасида куйидагига эга буламиз: