Zarralar fizikasi

Agar oafish energi^aiaiti kjchik* crtishiar multipolligi 
L
katta bcflsa,
gamma-o'tishlami payq||b Juda qiyin b#lib,q
0
ladH, bunday ijdllarda
feaafeli «aium ot qobiq imki konverslyikoeffilsientlarini solbhtirish ycfli
108

---

К _ N к
bilan olinadi: 
^ ~ N
* ^unda 
Щк =^
ц
yoki
<3^ . ^ t , . 
а t K
/v 
’ /v 
’ 
nisbatlaridan foydalaniladi. 
и
t, 01 ij “ z3
Ichki konversiya koeffitsientiga ko‘ra, yadroning energiya holatlari, 
harakat miqdori momenti, nurlanish multipolliklarini o‘rganish mumkin.
Yadro gamma-kvant va ichki konversiya elektronlari chiqarishdan 
tashqari, agar o‘tish energiyasi 
E >
1,02 
MeV
dan yuqori boMganda 
elektron-pozitron jufti (e~, e+) hosil qilishlik bilan ham uyg‘onish 
energiyasini yo‘qotadi. Bunda yadro dastlab virtual foton chiqaradi, bu 
foton elektron-pozitron juftiga aylanadi va yadrodan konversion 
elektronlar kabi chiqib ketadi. Lekin shuni alohida ta’kidlash lozimki, 
hosil bo‘lgan elektron atom qobig‘idagi elektron emas. Juft konversiya
koeffitsienti 
OCj
=
N j
/
N y
ehtim olligi 
ichki konversiya
koeffitsientidan farqli ravishda yadro zaryadi, o‘tish multipolligi ortishi 
bilan kamayadi.
Yuqoridagi o‘tishlardan tashqari, dastlabki va oxirgi holat spinlari Ib 
I0 = 0 bo‘lgan holatlar orasida bitta kvant chiqishi taqiqlangan ikkita 
kvant chiqish ehtimolligi juda kichik bo‘lgan o‘tishlar bo‘ladi.
Umuman olganda, bunday holatlarda harakat miqdori momentisiz ichki 
konversiya elektronlari, elektron-pozitron jufti va harakat miqdori 
momentiga ega bo‘lgan ikki fotonli o‘tishlar bo‘lishi mumkin.
Ikki fotonli o‘tishlar ehtimolligi juda kichik hisoblanadi.
3.11-§. Myossbauer effekti (samarasi)
Yadroning uyg‘ongan holati energiyalari diskret holatlar orasida o‘tuvchi, 
у
-kvant energiyalari esa holatlar energiyalari ayirmasiga teng deb qaraladi. 
Uyg‘ongan holatlar ma’lum 
t
vaqt yashar ekan, noaniqlik prinsipiga ko‘ra,
Д
E
energiyanoaniqligigaegabo‘lishikerak: 
AEAt > h, A F =■ h / A t.
109

---

Bu 
A E
energiyaxatoligiga 
tabiiy holat kengligi 
deb ataladi.
Demak, uyg‘ongan holatdan chiquvchi gamma-kvant energiyasi D
E
= 
G
holat kengligiga qadar xato bilan chiqadi. D 
E
energiya uyg‘ongan holatdan 
chiquvchi gamma-kvant energiyasiga nisbatan juda kichik.
Masalan
, 57Fe
yadrosi uchun
М п
—
«■ в - ш Л г
energiya kengligiga ega.
Tabiiy holat kengligining gamma-kvant energiyasiga nisbati:
AE 
Г
6 Л 0 ' 9еУ 
^
10_п 
Еу 
Еу
14*103eF
Yadro uyg‘ongan holatdan chiqqan g-kvant uygonmagan o‘sha yadro 
tomonidan rezonans yutilmaydi, chunki g-kvant yadrodan chiqishda va 
yadroga yutilishda energiyasini tepkiga sarflaydi. 57Fe yadrosi uchun tepki 
energiyasi:
r .... 
m
2
■■ 
г м уа, г ■