1
946-yildan boshlab ko'plab (betatron, sinxrotron, sinxrofazotron, chiziqli
rc/onans) tezlatgichlar qurila boshlandi.
Tezlatgichlar yaratilishi ko4plab elementar zarralar (mezonlar,
adronlar,
glpcron lar, rezonans zarralar) ochilishiga va ularning xususiyatlarini o4rganish,
bundan tashqari, turli yadro reaksiyalarini o4kazish imkoniyatini berdi.
Bu davrga kelib ko‘plab yadro modellari yaratildi.
1954-yil 27-iyunda sobiq SSSRda birinchi atom elektr stansiyasi (AES)
Miyn lushirildi. Bu bilan yadro energiyasidantinchilikmaqsadidafoydalanish
dttvrini boshlab berdi, hozirgi vaqtda yuzlab AESlar ishlab turibdi.
Yadroning ichki energiyalaridan foydalanishning yana bir turi - yengil
yudrolar qo‘shilishi (sintez) reaksiyalari, ya’ni
termoyadro reaksiyasi
hlsoblanadi. Hozirgi vaqtda termoyadro reaksiyasini boshqarish eng aktual
munmmo bo‘lib, bu muammohal etilsa, insoniyatning energiyaga bo'lgan
ohtiyoji to*la qondirilgan bo‘lar edi.
Yadro fizikasi tez rivojlanib borayotgan sohadir. Ayniqsa, keyingi
ylllarda tcxnika taraqqiyoti ko6p yo‘nalishlar bo'yicha ilmiy izlanishlar
olib borish, bu bilan barcha elementlar yadrolarining kvant xususiyatlarini
nniqlash imkoniyatini beradi.
Hozirgi vaqtda yadro fizikasi fani
oldida yadro kuchlar tabiatini,
elem entar zarralar xususiyatlarini ham da term oyadro reaksiyasini
boshqarish kabi eng muhim muammolar turibdi.
Du xil muammolarni hal etishda, yagona
nazariyani yaratishdagi
asosiy qiyinchilik shundan iboratki, yadrodagi nuklonlar orasidagi
o'/.aro ta’sirlashuv kuchlarini bilmaymiz (yadro kuchlari tabiatda eng
kutla kuch, bu kuchdan
katta kuchga ega emasmiz, ta ’sirlashuv qisqa
musofada -
R~\
0_13sm, ta ’sirlashuv vaqti / = 10_23s boMganligi uchun).
Ikkinchi tomondan nuklonlar orasidagi ta ’sirlashuvni bilganimizdaham
tu 's irla s h u v q iy m a tin i h is o b la sh u c h u n m a te m a tik h is o b la sh
im koniyatiga
ega em asm iz, chunki yadro k o ‘p nuklonli sistem a.
I lo/.irgi zamon EHM ham ularni hisoblash uchun ojizlik qiladi.
Shuning uchun hozirgi yaratilayotgan nazariyalar tajriba natijalarini
umumlashtirishga asoslangan fenomenologik xususiyatga egadir.
Yadro fizikasi fani hozirgi zam on tezlatkichlari,
qayd qiluvchi
dctcktorlar, kameralar, EHMlar, elektron avtomatik qurilmalar yordamida
rivojlanib bormoqda.
7
Yadro fizikasi taraqqiyoti natijalari energetika, geologiya, tibbiyot, avtomatika,
ekologiya kabi ko4plab sohalarda keng qo4llanilmoqda.
Respublikamizda yuqori malakali yetuk mutaxassislar tayyorlash
muammosini o4quv muassasalarida o4quv ishlari sifatini yaxshilash, ayniqsa/
kerakli o4quv qurollari va adabiyotlar bilan ta’minlash bilan erishish mumkirj.
Shu sababdan ham hozirgi kunda Davlat tilida yozilgan har bir ma’ruza matijii,
o4quv adabiyotlari muhim ahamiyatga egadir.
Atom yadrosi va zarralar fizikasi umumiy fizika kursining eng yosh
boiimlaridan boiib, o4tgan XX asr boshlaridayaratilib shiddat bilan rivojlandi
varivojlanmoqda. Hoziigaeha bakalavrlar o4quv dasturi va Davlat ta’lim standarti
asosida yozilgan adabiyotlar mavjud emas, unga yaqin adabiyotlar juda kam,
xorijiy tillarda yozilganlari esa u yoki bu mavzuga tegishli.
QoMlanmani yozishda mavjud adabiyotlardan tashqari mualliflaming ko4p
yillar davomida Samarqand Davlat universiteti fizika fakultetida «Atom yadrosi
va zarralar fizikasi» kursidan o4qigan ma’ruzalari
va ish tajribalaridan ham
foydalanildi.
Qo'llanmani yozishda fizik kattaliklar, ular orasidagi bog'lanishglar, fizik
ma’nolami tushuntirishga e’tibor qaratildi. Kattaliklami hisoblash formulalari
sodda ixcham holatga keltirildi.
Ushbu qo'llanma birinchi marotaba chop etilayotganligi uchun ba’zi bir
kamchiliklarga egabo‘lishi mumkin. Shuning uchun mualliflar o‘quv qo'llanma
to4g‘risidagi o4z fikr-mulohazalarini bildirgan barcha hamkasblarga oldindan
o4z minnatdorchiligini bildiradi.
Download
Do'stlaringiz bilan baham: