Zarralar fizikasi

— sm — = const
dQ. 
2
(
2
)
Tajribalar (2) formulaning to‘g ‘ri ekanligini tasdiqladi, ya’ni a -zarralar 
moddadan o‘tayotganda og‘ir zaryadli zarralardan kulon kuchi ta’sirida 
sochilishligini hamda a -zarralar bilan sochuvchi yadro orasidagi masofa 
10-12 sm bo‘lganga qadar to‘g‘ri ekanligini tasdiqlaydi.
4

---

Rezerford ta k lif etgan atom ning sayyoraviy m odeli atom ning 
barqarorligini, spektrning diskretligini tushuntira olmaydi. Chunki atom 
qobig‘ida elektron yadro atrofida aylanib turar ekan zaryadli zarra 
clcktrodinamika qonunlariga ko‘ra, o ‘z energiyasini nurlab borishi lozim 
va nihoyat elektron yadroga kelib tushishi kerak.
Ии qarama-qarshilikni 1913-yildadaniyalikolimN. Bor o‘z postulatlari 
bilan bartftraf etdi. N. Bor postulatalariga ko‘ra, atomda elektronlar aniq 
Iwrqnror orbitalarda (K, L, M ,...) harakatlanadi. Har bir orbita bir-biridan 
immyyan masofada joylashgan aniq energiyaga egadir, bunda atom energiya 
yutmaydi ham, chiqarmaydi ham. Energiya yutish va chiqarish faqatgina 
clektronning bir orbitadan ikkinchisiga o‘tishida ro‘y beradi.
N. Bor o ‘z postulatlari bilan atom yadrosidagi jarayonlarni klassik 
tnsavvurlashdan kvant tasavvurlashga asos soldi.
Shunday qilib, klassik fizika qonunlaridan kvant fizikasiga o‘tish davri 
hoshlnndi.
1926-yiIi Geyzenberg va Shredinger mikrodunyo jarayonlarini kvant 
mexanikasi qonunlariga ko6ra tushuntira boshladilar. Kvant mexanikasiga 
ko‘ra, zarralar harakatini o‘rganishda ulaming harakat trayektoriyasini, bir 
vnqtda turgan joyi va tezliklarini aniq bilish mumkin emas.
(ieyzenberg noaniqlik prinsipini, Shredinger kvant fizikasining to4qin 
nazariyasini ishlab chiqdi. 1919-yilda Aston mass-spektograf yaratdi va 
atomning massalarini aniq o'lchash imkoniyatini berdi. Element massalari 
har x i I bo‘ Igan izotoplar aniqlandi. Rezerford birinchi marotaba alfa-zarralar
bilan azot 
l7N
yadrosini bombardimon qilib 
yadro
rcaksiyasini amalga oshirdi. Bu hodisa insoniyatning tabiat kuchlari ustidan 
crishgan dastlabki g‘alabasi edi.
Rcaksiyada vujudga kelgan vodorod atomining yadrosi barcha yadrolar 
tarkibiga kiruvchi elementar zarra ekanligi aniqlandi va