Zarralar fizikasi

7.3-§. Ikki zarrali to‘qnashuvda zarralar tugMIishi
Aniq kanal orqali o ‘tuvchi ikki zarrali umumiy ko‘rinishdagi 
a + b
- » jc, 
+ x 2
+ ... + x (( 
(7.3.1)
t o ‘qnashish jara y o n in i k o ‘rib chiqaylik. B unin g uchun energiya 
saqlanish qonunini yozamiz:
E.+E„ =
 2 X .
a
K inetik energiyalarga o ‘tib:
Y , Ta - { To +Tb) = ma + ^ b - Y j ma-
(7.3.2)
a 
a
249

---

Q 
> 0 bo‘ Isa, ekzotemuk reaksiya, bunday reaksiyada bosh lang' ich 
zarralaming massalari yigMndisi oxirgi reaksiyada tugMlgan zarralar 
j®stilM5.yig‘indisidan featts. Bu reaksiyada dasiiabki zarralaming tinch 
energiyasi Ьда!1 ba% an i^ ralam in g kinet&m iergiyasga o‘tadi.
Agar Q < 0 boMsa, endotermik reaksiya, bu reaksiyada boshlangMch 
z^ rfS liM in g m assalari yl§*indisi oxirgi z arralam in g m assafsrt 
J^lftdfeidan kichik. Bunda «kinetik enei^iyafflassani keltirib chiqarpdp, 
Elastik sochi lishda Q »■ 0 boMadi.
£KJUEh turdagi urilish jarayonlarni ko‘rib chiqishni laboratoriya 
sistemasida, b-zarracha tiflch holatda Rb ™ 0 deb qaraymiz.
Ekzotermik reaksiyalar va elastik sochilish jarayon lari uchib keluvchi 
a
zarraning kinetik energiyasi istalgancha kichik boMgamda ham o‘tadi.
SMQfentfft :reaksiy’&. uchun uchib keluvchi zaraflar yetarlMm kinetik 
ega boMishi lozim. Tushuvchi zarraning minimal kichik 
energlyaM 
a ostoaa energiyasi 
deb ataladi. Bunda wafcpya
energiya jihatidan mumkin boMadi: TQ *= Tamin, Agar Тл < Tfl boMsa, 
ireakslysa yopiq, Ta 
ш
T0 holda reaksiyp ochiladi. T »
T0 bo‘|uvehl 
ultrarelyativistik reaksiyalar uchun ostona XL,# zarraning toMa minimal 
m e r g ^ f s s I B ^ bilan mos keladi,
tjebfiMcfaovl impulsning saqlanish qonuni hosil boMgan zarralaming 
toMa impulsi noldan farq qilish ini talat! qiladi. Bu hoi uchib Ьйш мМ
zarra eng^iyasinm g hfOTBSsi ^hjassaga aylanmaydl^ tajing 1 # qismi 
kinetik energiya W r in is W s qolishini Mdiradf* Boshqacha aytgaiida, 
T кШйШ ^nergiyi faqatgina|iEi%i massitti yuzaga ktfttiribgina qoimay* 
bfjki Uni isiqatib ham yubofishi kerak. Bundan ostona energffasi hech 
qachon yutiluvchi energiya fQj dan kichik boMmaydi:
т * т -
Bu kattaliklar faqat zarralar sistemasining toMa impulsi nolga teng 
hollarda, 
wasafe