Zarralar fizikasi

AP > h
; 
AE A t > h -
(7.1.3)
(7.1.4)
244

---

taalluqli bo‘lib,qolmasdan yakka zarra harakatiga ham bo‘ysunar ekan. 
Qonunlarning (jarayonlarning) ehtimoliy xarakteri mikrodunyoning 
fundamental (asosiy) xususiyati hisoblanadi.
Elementar zarralaming asosiy xususiyatlaridan biri — ulaming boshqa 
zarralar to‘qnashuvida paydo bo4a olish (tug‘ilish) qobiliyatidir. Bunday 
jarayon larn in g
o ‘t i shi 
u ch u n 
z a ru r 
boMgan 
energiya 
ET =
va 
E0 = m 0c 2
fo rm u lalar orqali 
aniqlanadi. Haqiqatan, bu form ulaga binoan energiya m uvozanati 
(to ‘qnashuvdan oldingi va keyingi toMa energiyaning ten g lig i) 
to‘qnashuvchi zarralaming kinetik energiyasi va tinch holatdagi massasiga 
to‘g‘ri keladigan energiyasidan iborat boMib, zarralar to‘qnashuvida bu 
ikki xil energiya bir-biriga o‘tishi mumkin. Masalan, 
n
-mezonning tinch 
holatdagi massasi 135 
MeV
’. Demak, л*-mezon tugMIishi uchun shuncha 
energiya sarf qilinishi kerak. Shuning uchun ham 150 
MeV
kinetik 
energiyali ikki protonning o'zaro to'qnashuvida ;r°-mezon tugMIishi 
mumkin:
p+ p—» p + p + ;r0-
T o ‘q n a s h u v d a n a v v a lg i p r o to n la r n in g 150 M eV k in e tik
e n e rg iy a s in in g 135 M eV q ism i ;r° -m e z o n n in g tin c h h o la t 
energiyasiga o ctadi, qolgan qismi bu uch zarralar o‘rtasida ularning 
kinetik energiyasi sifatida taqsim lanadi.
U ltra qisqa m asofalarda sodir boMayotgan hodisa va elem entar 
zarralam ing tuzilishini o ‘rganish uchun elem entar zarralam i katta 
energiyalargacha tezlatish kerak. YorugMik tezligiga yaqin tezlik bilan 
harakatlanayotgan zarralaming energiyasi uning impulsiga proporsional 
E = cP. U holda (7.1.3) ko‘ra, biror kichik masofaga erishish uchun qancha 
energiya kerakligini aniqlaymiz:
й 
. . . . A 
Ax